A Comparative Analysis of Comprehensive Quranic Science Sources Transformation during the First to the Contemporary Centuries

Document Type : Research Article

Authors

1 PhD student of Quran and Hadith Sciences, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

2 Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

3 Associate Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Farabi Campus, University of Tehran, Tehran, Iran

4 Assistant Professor, Department of Quran and Hadith Sciences, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.

Abstract

The present assessment is the product of a comparative analysis to rank 46 influential quranic science sources published during the first to the contemporary centuries with a stress on determining the effectiveness coefficient of each factor in comprehensive quranic science writing and edition. A qualitative research methodology was adopted based on the coding and categorizing approaches. Data were analyzed using comparative and casual narrative technique. Transformation circumstances and requirements were observed following literature review and surveying authors, and 75 concepts were ultimately extracted. Eighteen criteria were intended as comparison indices upon open and axial coding steps were completed. In selective coding step, ten, three, and five main categories with respectively high, intermediate, and low (or ignorable) coefficients of effectiveness were extracted. Performance (score: 84), the impact of author's character and individual dignity on writhing (score: 79), and the book content (score: 73) ranked as the first three effective categories influencing comprehensive quranic science sources transformation. The first and third categories were related to the identity and the genuineness of comprehensive book text, respectively, while the second category was based on the author's internal characters. Identity and the genuineness of comprehensive quranic book text were finally intended as the most fundamental categories.

Keywords

Main Subjects


ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (1392ق )، مقدمه فی اصول التفسیر، تحقیق: عدنان زرزور، کویت: دارالقرآن الکریم.
ابن‌تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (1418ق)، مجموعة الفتاوی لشیخ الإسلام ابن‌تیمیه، بیروت: دارالوفاء.
ابن‌جزری، شمس‌الدین (بی‌تا)، غایة النهایه فی طبقات القراء، مکتبه ابن تیمیه، برجستراتر.
ابن‌جزری، محمد بن محمد (بی‌تا)، النشر فی القراءات العشر، تحقیق علی محمد ضباع، دارلکتب العلمیه، بیروت.
ابن‌جوزی، ابی‌الفرج (1408ق)، فنون الافنان فی عجائب القرآن، تحقیق محمد ابراهیم سلیم، قاهره: مکتبه ابن سینا.
ابن‌‌جوزی، عبدالرحمن بن علی (1422ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق مهدی عبدالرزاق، بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن‌طاووس، علی بن موسی (1380ش)، سعد السعود، تحقیق: مرکزالابحاث و الداراسات الاسلامیه، قسم احیاء التراث العربی، قم:بوستان کتاب.
ابن‌عطیه اندلسی، عبدالحق بن غالب (1422ق)، المحرر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، تحقیق: عبدالسلام عبدالشافی محمد، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌عقیله مکی، جمال الدین (2009م)، الزیاده و الاحسان فی علوم القرآن، تحقیق محمد عثمان، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن‌قتیبه، عبدالله بن مسلم (1384ش)، تاویل مشکل القرآن، تصحیح سیداحمد صقر، ترجمه محمد حسن بحری بیناباج، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی.
ابن‌قیم جوزیه، محمد بن ابی‌بکر (1436ق)، الاعجاز القرآن الکریم، تحقیق حسن عواد بلال العوفی، ریاض: جامعه الملک سعود.
ابوالمعالی، خدیجه (1391ش)، پژوهش کیفی از نظریه تا عمل، تهران: علم.
ابوشامه مقدسی، عبدالرحمن بن اسماعیل (1395ق)، المرشد الوجیز الی علوم تتعلق بالکتاب العزیز،تحقیق توسط ابراهیم شمس‌الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابوعبید قاسم بن سلام (1415ق)، فضائل القرآن، تحقیق: مروان العطیه، محسن خرابه، وفاء تقی‌الدین، بیروت: دار ابن کثیر.
اقبال، ابراهیم (1385ش)، فرهنگ نامه علوم قرآن (علوم و تالیفات)، تهران: چاپ و نشر بین‌الملل.
بحرانی، سیدهاشم(بی‌تا)،  البرهان فی تفسیر القرآن، با مقدمه شیخ محمد مهدی آصفی، تهران: بعثت.
بلاغی، محمد جواد(بی‌تا)، آلاءالرحمن فی تفسیر القرآن، قم: مکتبه الوجدانی.
ترشیزی، (بی‌تا)، متشابه القرآن (نسخه عکسی قابل دسترس در مرکز احیای میراث اسلامی قم).
جاحظ‌، عمروبن‌ بحر(1367ق)، البیان‌ و التبیین‌،بیروت: چاپ‌ عبدالسلام‌ محمد هارون‌.
جرجانی‌، عبدالقاهر(1422ق)، دلائل‌ الاعجاز، تحقیق عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
جوزی، ابن‌قیم(بی‌تا)، التفسیر القیم تفسیر القرآن الکریم لابن القیم، بیروت: مکتب الدراسات و البحوث العربیه.
حارث محاسبی، حارث بن اسد(1391ق)،  فهم القرآن و حقیقته معناه، تحقیق: حسین القوتلی، بیروت: دارالفکر.
حیدر‌علی، هومن(۱۳۷۷ش)، تحلیل داده‏های طبقه‏ای و مدل‏های خطی لگاریتمی در پژوهش علمی، تهران: انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی.
خوئی، ابوالقاسم(1408ق)،  البیان فی تفسیرالقرآن، بیروت: دارالزهرا.
دانی، عثمان بن سعید(1404ق)،  التیسیر فی القرائات السبع، تصحیح اوتو تریزل، بیروت: دارالکتب العربی.
دیاری‌بیدگلی، محمدتقی(1387)، درآمدی بر تاریخ علوم‌قرآنی، قم: دانشگاه قم.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1405ق)،  مقدمه جامع التفاسیر، تحقیق: احمد حسن فرحات، کویت: دارالدعوه.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد(1424ق)، تفسیر الراغب الاصفهانی، تحقیق عادل بن علی الشدی، ریاض: دارمدار الوطن العربی.
راوندی، قطب الدین(1394ش)،  فقه القرآن، تحقیق: عباس بنی‌هاشمی بیدگلی، قم: منشورات امامت اهل بیت.
رومی، فهد بن عبدالرحمان(1413ق)، دراسات فی علوم القرآن الکریم، ریاض: مکتبه التوبه.
زرزور، عدنان محمد، علوم القرآن(1401ق)،  مدخل الی تفسیر القرآن و بیان اعجازه، بیروت: المکتب الاسلامی.
زرقانی، محمد عبدالعظیم(بی‌تا)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت: دارالاحیا التراث العربی.
زرکشی، بدرالدین محمد بن عبدالله (1410ق)، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق یوسف عبدالرحمان مرعشلی، جمال حمدی ذهبی، و ابراهیم عبدالله کردی، بیروت: دارالعلم.
زملکانی، عبدالواحد بن عبدالکریم (1383ق)، التبیان فی علم البیان المطلع على إعجاز القرآن، تحقیق: أحمد مطلوب - خدیجة الحدیثی، بغداد: مطبعة العانی.
سخاوی، علی‌بن‌محمد (1419ق)، جمال القراء و کمال الإقراء، تحقیق سیف القاضی، عبدالحق عبدالدایم، بیروت: مؤسسة الکتب الثقافیة.
سید‌مرتضی، علی بن حسین(1405ق)، رسائل الشریف المرتضی، تدوین: سیدمهدی رجایی، قم: دار‌القرآن الکریم.
سیدمرتضی، علی‌بن حسین(1382ش)،  الموضح عن جهه الاعجاز القرآن المعروف بالصرفه، تحقیق محمدرضا انصاری قمی، قم: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
سی‎کازبی، پل(1375ش)، پایه‌های پژوهش در علوم رفتاری، ترجمه دکتر حجت‌الله فراهانی و دکتر حمیدرضا عریضی، تهران: روان.
سیوطی، جلال‌الدین(1408ق)، معترک الاقران فی اعجاز القرآن، تحقیق احمد شمس‌الدین، بیروت: دارالکتب العلمیه.
سیوطی، جلال‌الدین(1421ق)، الإتقان فی علوم القرآن، بیروت: دارالکتاب‌العربی.
شاطبی‌غرناطی، ابی‌اسحاق ابراهیم بن موسی(1406ق)،  فتاوی الامام الشاطبی، تحقیق محمد ابوالاجفان تونس: بی‌نا.
شاطبی‌غرناطی، ابی‌اسحاق ابراهیم بن موسی(بی‌تا)،  الاعتصام، مصر: المکتبه التجاریه الکبری.
شاطبی، (بی‌تا)، حرز الامانی و وجه التهانی، قاهره: مکتبة الازهر.
صبحی‌صالح(1988م)، مباحث فی علوم القرآن بیروت: دارالعلم للملایین.
طبرسی، فضل بن حسن(1408ق)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح سیدهاشم رسولی و سیدفضل‌اللّه یزدی، بیروت: دارالمعرفه.
طبری، ابی‌جعفر محمد بن‌جریر(1408ق)، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: دارالفکر.
طوسی، محمد بن حسن(بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، تحقیق احمد حبیب قصیرالعاملی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
طوفی، سلیمان بن عبدالقوی(1388ق)، الاکسیر فی علم التفسیر فی اصول و قواعد تفسیر القرآن الکریم،تحقیق محمد عثمان، بیروت: دارالکتب العلمیه.
غزالی،ابو حامد(1409ق)، جواهر القرآن و درره‌،بیروت: دارالکتب‌العلمیه، منشورات محمد علی بیضون.
غزالی، ابوحامد(بی‌تا)، احیاء علوم الدین، بیروت: دارالمعرفه.
فتح‌اللهی،ابراهیم(1388ش)، متدولوژی علوم‌قرآنی، تهران: دانشگاه امام‌صادق(ع).
فخر‌رازی، محمدبن‌ عمر(بی‌تا)، التفسیر الکبیر، بیروت: داراحیاء‌التراث‌العرب.
فخررازی، محمدبن‌ عمر(1412ق)،  نهایة‌ الایجازفی‌درایة ‌الاعجاز،تحقیق احمد حجازی‌ سقّا، بیروت‌: دارالجمیل.
فلیک،اووه(1393ش)، درآمدی بر تحقیق کیفی، ترجمه هادی جلیلی، تهران: نی.
فیروزآبادی، مجدالدین محمد‌بن‌یعقوب(1416ق)، بصائر ذوی التمیز فی لطائف الکتاب العزیز، تحقیق: محمدعلى النجار، قاهره: جمهوریة مصرالعربیة.
فیض کاشانی، محسن(1416ق)، التفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، قم: دارالمرتضی.
فیضی، کامران و سرکیسیان، آلفرد(1387ش)، «تجزیه و تحلیل معیارهای کیفیت در روش‌های تحقیق کیفی»، فصلنامه مطالعات جهانگردی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ش8.
قرطبی، محمد بن احمد(بی‌تا)، الجامع لاحکام القرآن، بیروت: دارالعلمیه.
کافیجی، محمدبن سلیمان(1410ق)، التیسیر فی قواعد التفسیر، تحقیق ناصر بن محمد مطرودی، دمشق: دارالقلم.
گلشنی، علیرضا و قائدی، محمدرضا(1391ش)، روش تلفیقی؛ «برآیند نقد روش‌های کمّی و کیفی»، فصلنامه روشها و مدلهای روانشناختی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال دوم، ش9.
محسنی تبریزی، علیرضا(1395ش)،  روش تحقیق کیفی در مکاتب تفسیری (زمینه و کاربرد)، تهران: اطلاعات.
محمدپور، احمد(1392ش)، روش تحقیق کیفی (ضد روش)،تهران: جامعه شناسان.
معرفت، حامد(1396ش)، دانشنامه علوم قرآن، تحت نظر علی‌اکبر رشاد، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
معرفت، محمدهادی(بی‌تا)، التمهید فی علوم القرآن، قم: موسسة التمهید.
مکی بن ابیطالب، ابومحمد( 1400ق)، الایضاح لناسخ القرآن و منسوخه و معرفه اصوله و اختلاف الناس فیه، تحقیق احمد حسن فرحات، جده: دارالمناره.
مکی بن ابیطالب، ابومحمد(1407ق)، الکشف عن وجوه القرائات السبع و عللها و حججها، تحقیق محی‌الدین رمضان، تهران: موسسه الرساله.
مکی‌بن ابیطالب، ابومحمد(1423ق)، الابانه عن معانی القرائات،تحقیق فرغلی سید عرباوی، بیروت: ناشرون.
مهدوی‎راد، محمدعلی(1384ش)، سیر نگارش‌های علوم قرآنی، مهدوی‌راد، تهران: هستی‌نما.
میلر، دلبرت چارلز(۱۳۸۰ش)، راهنمای سنجش و تحقیقات اجتماعی، ترجمه‏ هوشنگ نایبی، تهران: نشر نی.
واحدی نیشابوری، ابوالحسن‌ علی‌(1427ق)، اسباب النزول، تحقیق ولید الزکی‌، بیروت: المکتبه‌ العصریه‌.