تفسیر بینامتنی از آیۀ 69 سورۀ احزاب بر اساس ترجمه‌های آلمانی و عبری قرآن کریم ‏

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشجوی دکتری مطالعات تطبیقی ادیان، پژوهشگاه دارالحدیث قم

چکیده

آیۀ 69 سورۀ احزاب مؤمنان را از تکرار آنچه موجب آزار موسی می‌شد، نهی‌ می‌کند: «یا أَیهَّا الَّذِینَ ءَامَنُواْ لَا تَکُونُواْ کاَلَّذِینَ ءَاذَوْاْ مُوسىَ‏ فَبرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قَالُواْ وَ کاَنَ عِندَ اللَّهِ وَجِیهًا» با این حال آیه تصریحی راجع به مطالبی که برخی با گفتن آن موسی را می‌آزردند، ندارد و تنها به عبارت «مما قالوا» اکتفا شده است. منابع تفسیری چهار وجه را در این رابطه برشمردند: الف) تهمت قتل هارون؛ ب) انتساب مسائل غیر اخلاقی به وسیله قارون؛ ت) انتساب مشکل جسمی؛ ث) تهمت سحر و جادو. از سوی دیگر، بسیاری از مفسران معتقدند این آیه به برخی جریان‌سازی‌ها در پی ازدواج رسول خدا(ص) و همسر مطلقه زید بن حارثه اشاره دارد. به نظر می​رسد، نخستین بار ساموئل گونتر وال در بازنویسی ترجمۀ آلمانی قرآن اثر بویزن، در یک پاورقی مناسب‌ترین وجه برای تفسیر این آیه را واقعۀ مطرح در سِفر اعداد: 12 دانسته که ماجرای اعتراض‌ها به ازدواج موسی و صفوره را شرح می​دهد؛ چه اینکه براساس یک سنت کهن عبرانیان مجاز به ازدواج با اقوام دیگر نبودند و صفوره از مدیانی‌ها بود. آبراهام گایگر این کشف گونتر وال را اندکی بسط داد و از این طریق به ترجمه‌های آلمانی و عبری راه یافت. مقاله حاضر با تفصیل بیشتر، این موضوع را به عنوان یک تفسیر بینامتنی مورد بررسی قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

قرآن کریم، ترجمۀ محمدمهدی فولادوند (1418ق)، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.‏
کتاب مقدس، ترجمۀ قدیم (چاپ سوم 2002)، لندن: انتشارات ایلام.‏
آلن، گراهام، (1385)، بینامتنیت، ترجمه: پیام یزدانجو، تهران: نشر مرکز.‏
ابن اثیر، عزالدین علی بن محمد الجزری، (1989)، أسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت: دارالفکر.‏
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، (1422ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، تحقیق: تحقیق عبدالرزاق مهدی، ‏بیروت: دارالکتاب العربی.‏
ابن سعد، محمد بن سعد، (1993)، الطبقات الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیة.‏
ابن عبدالبر، ابوعمر یوسف بن عبدالله، (1992)، الاستیعاب، تحقیق: علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل.‏
ابوحیان، محمد بن یوسف، (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت: دار الفکر.‏
ابوالسعود، محمد بن محمد، (1983)، تفسیر ابی السعود، بیروت: دار احیاء التراث العربی.‏
بخاری، محمد بن اسماعیل، (1427ق)، صحیح البخاری، ریاض: مکتبة الرشد.‏
بغوی، حسین بن مسعود، (1420ق)، معالم التنزیل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏
بقاعی، ابراهیم بن عمر، (1427ق)، نظم الدرر فی تناسب الآیات و السور، بیروت: دار الکتب العلمیه.‏
بیضاوی، عبدالله بن عمر، (1418ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏
زمخشری، محمود، (1407ق)،الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتب العربی.‏
حئیم‌پور، مُشه، (1985)، میراث یهود، نیویورک: بروکلین، مؤسسه ملی توسعۀ تعلیم و تربیت یهودی.‏
حقی بروسوی، اسماعیل بن مصطفی، (بی‌تا)، تفسیر روح البیان، بیروت: دار الفکر.‏
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی بکر، (1404ق)، الدر المنثور فی التفسیر بالمأثور، قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی.‏
طباطبایی، محمد حسین، (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.‏
طبرسی، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: ناسر خسرو.‏
طبری، محمد بن جریر، (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه.‏
فخر رازی، محمد بن عمر، (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.‏
فضل الله، محمدحسین، (1419ق)، من وحی القرآن، بیروت: دارالملاک.‏
قطب، سید، (1425ق)، فی ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق.‏
قمی، علی بن ابراهیم، (1363ش)، تفسیر القمی، تحقیق: طیب موسوی جزایری، قم: دارالکتاب.‏
قونوی، عصام الدین اسماعیل، (1422ق)، حاشیة القونوی علی تفسیر الإمام البیضاوی، بیروت: دارالکتب ‏العلمیة.‏
کاشانی، فتح الله، (1300ش)، منهج الصادقین فی الزام المخالفین، تهران: کتاب‌فروشی اسلامیه.‏
مسلم، ابن حجاج، (1412ق)، صحیح مسلم، بیروت: دار احیاء الکتب العربیة.‏
مراغی، احمد مصطفی، (بی‌تا)، تفسیر المراغی، بیروت: دارالفکر.‏
مقاتل بن سلیمان، (1423ق)، تفسیر مقاتل، تحقیق: عبدالله محمود شحاته، بیروت: دار احیاء التراث العربی.‏
نسفی، عبدالله بن احمد، (1416ق)، مدارک التنزیل و حقایق التأویل، بیروت: دار النفائس.‏
ترجمه‌های آلمانی و عبری قرآن:‏
Boysen, Friedrich Eberhard, (1773), Der Koran, oder das Gesetz für die Moslemer, Halle.‎
Wahl, Samuel Friedrich Günther, (1828), Der Koran, oder das Gesetz für die Moslemer, Leipzig.‎
Reckendorf, Herrmann, ( 1857),‎‏ / אלקוראון או המקרא ‏Der Koran , Leipzig.‎
Sadr-ud Din, Maulana, (1964), Der Koran, Berlin.‎
Ben Shemesh, Aharon, (1978),  ‎הקראון הקדוש: ספר הספרים של האשלאם‎ / The Holy Qurʾān: The ‎Great Book of Islam, Tel Aviv.‎
Rivlin, Joseph Joel, (1987), ‎אלקראן ‏‎ ‎‏/‏‎ Al-Qurʾan, Tel Aviv.‎
Khoury, Adel Theodor, (1990), Der Koran, Gütersloher.‎
Rubin, Uri, (2005),‎‏ / הקוראן ‏hā Qurʿān ‎‏ / ‏The Qurān, Tel Aviv.‎
Bachya ben Asher, (2003), Midrash Rabbeinu Bachya: Torah Commentary, Elyahu Munk ‎‎(Translator), Lambda.‎
BHS: Biblia Hebraica Stuttgartensia, (1997), Germany, Stuttgart.‎
EJ : Encyclopedia Judaica, (2007), Fred Skolnik & Michael Berenbaum (Edit.), Second Etition, ‎London.‎
Geiger, Abraham, (1902), Was hat Mohammed aus dem Judenthume aufgenommen?, Leipzig.‎
Gesenius, Friedrich Wilhelm, (1979), Hebrew and Chaldee lexicon to the Old Testament ‎Scriptures, Baker Book House.‎
Talmud: Hebrew – English Edition of the Babylonian Talmud (Sanhedrin, Kiddushin, ʿAbodah ‎Zarah, Sotah), (1984), London, The Soncino Press.‎