تحلیل مفهوم صحابی از دیدگاه اصحاب حدیث

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع)

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع)

چکیده

با نگرشی به مباحث قابل طرح درباره صحابی از قبیل عدالت، تعداد، دسته‌بندی‏ها و ارتداد می‏توان دریافت که منشأ اصلی بسیاری از نزاع‏ها اختلاف در تحدید مفهومی اصطلاح صحابی است. در این مقاله دیدگاه اصحاب حدیث در ضمن هفت شرط مختلف درباره اصطلاح صحابی مطرح شده است. سپس، استدلال‏های قائلان به هریک از این دیدگاه‌ها، با تأکید بر دیدگاه اصحاب حدیث مورد نقد و تحلیل قرار گرفته، به میزان مطابقت آنها با قرآن و روایات اشاره شده است. این مقاله اثبات می‏نماید برای صدق عنوان صحابی، آن مقدار از معاشرت که با آن عرفاً بتوان وصف صحابی را برای مصاحبت‏کننده اثبات نمود، لازم است. بنابراین کفایت صرف ملاقات که دیدگاه رایج اصحاب حدیث در این زمینه بوده است برای صدق عنوان صحابی کافی نیست و انگیزه توسعه دائره اصحاب و استفاده از مزایایی هم چون عدالت این قول را سبب شده است.

کلیدواژه‌ها


1 - قرآن کریم.
2 - آمدی، علی بن محمد، (1402)، الإحکام فی أصول الأحکام، تصحیح عبدالرزاق عفیف، بیروت: المکتب الإسلامی
3 - ابن ابی الدنیا، (1422)، مقتل أمیر المؤمنین علی بن ابی طالب علیه السلام، تصحیح ابراهیم صالح، بی‌جا: دارالبشائر
4 - ابن أبی حاتم، عبدالرحمان بن محمد، (1397)، المراسیل، تصحیح شکرالله نعمةالله قوچانی، بیروت: الرسالة
5- ابن بابویه، محمد بن علی، (1404 - الف)، عیون أخبار الرضا علیه السلام، تصحیح حسین اعلمی، بیروت: الأعلمی
6- ابن بابویه، محمد بن علی ، (1404- ب)، من لا یحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، قم: موسسة النشر الإسلامی
7- ابن حاجب، عثمان بن عمر، (بی‏تا)، مختصر منتهی الوصول و الأمل فی علمی الاصول و الجدل، ریاض: کتابخانه دانشگاه ریاض.
8- ابن حبان، محمد، (1393)، الثقات، بی‏جا: موسسةالکتب الثقافیة
9- ابن حزم، ابومحمد، (بی‏تا)، الإحکام فی أصول الأحکام، تصحیح احمد شاکر، قاهره: زکریا علی یوسف
10- ابن حنبل، احمد، (1419)، مسند احمد، ریاض: بیت الأفکار الدولیة
11- ابن جوزی، ابوالفرج، (1975)، تلقیح فهوم أهل الأثر فی عیون التاریخ و السیر، قاهره: مکتبة الآداب
12- ابن صلاح، عثمان بن عبدالرحمان، (1416)، مقدمه ابن صلاح، تصحیح صلاح بن محمد بن عویضة، بیروت: دارالکتب العلمیة
13- ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله بن محمد، (1412)، الاستیعاب فی معرفة الأصحاب، تصحیح علی محمد بجاوی، بیروت: دارالجیل
14- ابن عساکر، ابوالقاسم، (1415)، تاریخ مدینة دمشق، تصحیح علی شیری، بیروت: دارالفکر
15- ابن کثیر، اسماعیل، (بی‏تا)، الباعث الحثیث شرح اختصار علوم الحدیث، تصحیح احمد شاکر، بیروت: دار الکتب العلمیة
16- ابن منظور، محمد بن مکرم، (1405)، لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزة
17- أبوالحسین بن الطیب، بی‏تا، المعتمد فی اصول الفقه، تصحیح خلیل المیس، بیروت: دارالکتب العلمیة
18- ابونعیم اصفهانی، (1394)، حلیة الأولیاء و طبقات الأصفیاء، مصر: السعادة
19- ابونعیم اصفهانی ، (1419)، معرفة الصحابة، تصحیح عادل بن یوسف العزازی، ریاض: دارالوطن.
20- اسکافی، محمد بن عبدالله، (1402)، المعیار و الموازنة، تصحیح محمدباقر محمودی، بی‏جا: بی‏نا
21- بخاری، علاءالدین، (1418)، کشف الأسرار عن أصول فخر الإسلام البزدوی، تصحیح عبدالله محمود محمد عمر، بیروت: دارالکتب العلمیة
22- بخاری، محمد بن اسماعیل، (بی‏تا)، التاریخ الکبیر، دیاربکر: المکتبة الإسلامیة
23- بخاری، محمد بن اسماعیل ، (1401)، صحیح البخاری، بیروت: دارالفکر
24- بغوی، ابوالقاسم، (1421)، معجم الصحابة، تصحیح محمدأمین بن محمد جکنی، کویت: دارالبیان
25- بنانی، عبدالرحمن بن جارالله، (1424)، حاشیة العلامة البنانی علی شرح الجلال شمس الدین المحلی علی متن جمع الجوامع، بیروت: دارالفکر
26- بیهقی، احمد بن حسین، (1410)، شعب الإیمان، تصحیح أبوهاجر محمد السعید بن بسیونی زغلول، بیروت: دارالکتب العلمیة
27- پاکتچی، احمد، (1379)، «اصحاب حدیث»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی
28- جلیلی، سیدهدایت، (1385)، «صحابی کیست؟ تحلیل انتقادی تعریف محمدهادی معرفت و ابن حجر از صحابی»، علوم حدیث، ش9
29- حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، (بی‏تا)، المستدرک علی الصحیحین، تصحیح یوسف عبدالرحمان مرعشلی، بیروت: دارالمعرفة
30- حرانی، ابن شعبة، (1404)، تحف العقول عن آل الرسول صلی الله علیهم، تصحیح علی اکبر غفاری، قم،: موسسةالنشر الإسلامی
31- خطیب بغدادی، احمد بن علی، (1405)، الکفایة فی علم الروایة، تصحیح احمد عمر هاشم، بیروت: دارالکتاب العربی
32- دینوری، ابن قتیبة، (1424)، عیون الأخبار، تصحیح یوسف علی طویل، بیروت: دارالکتب العلمیة
33- ذهبی، محمد بن احمد، (1407)، تاریخ الإسلام، تصحیح عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربی
34- ذهبی، محمد بن احمد ، (1413)، سیر أعلام النبلاء، تصحیح شعیب الأرنؤوط، بیروت: الرسالة
35- راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412)، مفردات ألفاظ القرآن، تصحیح صفوان عدنان داودی، لبنان و سوریه: دارالعلم و دارالشامیة
36- زبیدی، سیدمحمد مرتضی، (1414)، تاج العروس من جواهر القاموس، تصحیح علی شیری، بیروت: دار الفکر
37- زرکشی، بدر الدین محمد، (1421)، البحر المحیط فی أصول الفقه، تصحیح محمد محمد تأمر، بیروت: دارالکتب العلمیة
38- زرکشی، بدر الدین محمد ، (1410)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دار المعرفة
39- سبحانی تبریزی، جعفر، (1368)، «عدالت یاران پیامبر در سنجش خرد و عاطفه»، درس‏هایی از مکتب اسلام، سال29، شماره9
40- سبکی، تاج الدین، (1424)، جمع الجوامع فی اصول الفقه، تصحیح عبدالمنعم خلیل ابراهیم، بیروت: دارالکتب العلمیة
41- سلیم بن قیس، (1422)، کتاب سلیم، تصحیح محمدباقر انصاری زنجانی، قم: دلیل ما
42- سمعانی، ابوالمظفر منصور، (1432)، القواطع فی أصول الفقه، عمان: دارالفاروق
43- سیوطی، جلال الدین، (بی‏تا)، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، تصحیح عبدالوهاب عبداللطیف، ریاض: مکتبةالریاض الحدیثة
44- صفدی، صلاح الدین، (1420)، الوافی بالوفیات، تصحیح احمد الارناؤوط و ترکی مصطفی، بیروت: دارإحیاء التراث
45- طبرانی، سلیمان بن احمد، (بی‏تا)، المعجم الکبیر، تصحیح حمدی عبدالمجید سلفی، بیروت: دارإحیاءالتراث العربی
46- طبرانی، سلیمان بن احمد ، (1365)، تهذیب الأحکام، تصحیح سیدحسن موسوی خرسان، تهران: دارالکتب الإسلامیة
47- عاملی، سیدجعفر مرتضی، (1409)، دراسات و بحوث فی التاریخ و الإسلام، قم: موسسةالنشر الإسلامی
48- عاملی، سیدجعفر مرتضی  (1423)، مختصر مفید، بیروت: المرکزالإسلامی للدراسات
49- عراقی، زین الدین، (1389)، التقیید و الإیضاح شرح مقدمة ابن الصلاح، تصحیح عبدالرحمان محمد عثمان، بیروت: دارالفکر
50- عسقلانی، ابن حجر، (1415)، الإصابة فی تمیز الصحابة، تصحیح عادل احمد عبدالموجود، علی محمد معوض، بیروت: دارالکتب العلمیة
51- عسقلانی، ابن حجر ، (بی‏تا)، فتح الباری بشرح صحیح البخاری، بیروت: دارالمعرفة
52- علائی، صلاح الدین، (1412)، تحقیق منیف الرتبة لمن ثبت له شریف الصحبة، تصحیح محمد سلیمان الاشقر، بیروت: الرسالة
53- عمامو، حیاة، (۲۰۰۸)، أصحاب محمد و دورهم فی نشأة الإسلام، جبیل: دار بیبلیون
54- عینی، محمود بن احمد، (بی‏تا)، عمدة القاری شرح صحیح البخاری، بیروت: دارإحیاءالتراث العربی 
55- غزالی، ابوحامد، (1417)، المستصفی، تصحیح محمد عبدالسلام عبدالشافی، بیروت: دارالکتب العلمیة
56- فیومی، احمد بن محمد، (بی‏تا)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، بی‏جا: دارالفکر
57- قاضی ابویعلی، (1410)، العدة فی اصول الفقه، تصحیح أحمد بن علی بن سیر المبارکی، بی جا: بی‏نا.
58- قاضی نعمان، (1383)، دعائم الإسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الأحکام عن أهل بیت رسول الله علیه و علیهم أفضل السلام، تصحیح آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره: دارالمعارف
59- مدنی شیرازی، سیدعلی خان، (1415)، ریاض السالکین فی شرح صحیفة سید الساجدین، تصحیح سیدمحسن حسینی امینی، قم: موسسةالنشر الإسلامی
60- مسلم بن حجاج، بی‏تا، الجامع الصحیح، بیروت: دارالفکر
61- معرفت، محمدهادی، (1384)، «صحابی از نظر قرآن و اهل بیت علیهم السلام»، پیام جاویدان، ش7
62- نسائی، احمد بن شعیب، (1411)، السنن الکبری، تصحیح عبدالغفار سلیمان البنداری و سید کسروی حسن، بیروت: دارالکتب العلمیة
63- نووی، محی الدین بن شرف، (بی‏تا)، تهذیب الأسماء واللغات، بیروت: دارالکتب العلمیة
64- نووی، محی الدین بن شرف، (1407)، شرح صحیح مسلم، بیروت: دارالکتاب العربی.