مطالعات قرآن و حدیث
هرمنوتیک و نقش آن در کشف شبکه معنایی آیات قرآن کریم
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسنده
پژوهشگر جهاد دانشگاهی و دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث پژوهشگاه نهج‌البلاغه
چکیده
نگرش جامع‌گرایانه در تفسیر قرآن و کشف شبکه معنایی آیات در گرو بهره‌گیری از روش‌های سنتی و رهاورد دانش‌های نوینی همچون هرمنوتیک است؛ در دانش هرمنوتیک بیش از همه، دو مقوله دور هرمنوتیکی (به علت نقش آن در فهم متن) و پیشفرضها (به علت ارتباط آن با یکی از طرف‌های دور) می‌تواند در ترسیم شبکه معنایی آیات مؤثر واقع شود. در این تحقیق پس از تشریح تقریرهای مختلف از دور هرمنوتیکى و نظرگاه قرآن‌پژوهان مسلمان، نقش دور هرمنوتیکی در تنویر ارتباط‌های پیدا و پنهان و شبکه‌ای متن قرآن و بهره‌گیری از عوامل متنی، کل‌گرایی و برون‌متنی و بینامتنی در فهم آیات تبیین شد و انواع دور هرمنوتیکی میان واژه و آیه، آیه و سیاق متنی، آیات و سیاق موقعیتی، آیه و سوره، آیات و قرآن و میان قرآن و سایر منابع دینی مطرح گردید. همچنین ضمن تبیین نگرش قرآن‌پژوهان بر تأثیر پیشفرضها در تفسیر قرآن، فرایند استخراج، بازنگری و توسعه پیشفرضها در رجوع به متن قرآن و امکان خلق افق‌های معنایی جدید بررسی شد.
کلیدواژه‌ها
- قرآن کریم.
- احمدی، بابک(1380)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز، چاپ دوازدهم.
- اسدی، محمد، سایه‌ها و لایه‌های معنایی(1436ق)، درآمدی بر نظریه معناشناسی مستقل فرازهای قرآنی، قم: بوستان کتاب.
- اکبری، رضا؛ شیرزاد، محمد حسن؛ شیرزاد، محمد حسین(1393)، «بازخوانی نظریه شهید صدر در تفسیر موضوعی قرآن کریم با تکیه بر اندیشه هرمنوتیکی گادامر»، مطالعات قرآن و حدیث، دوره هفتم، ش2.
- باقری، علی‌اوسط(1388)، «مجاری تأثیر پیش‌دانسته‌های مفسر در تفسیر قرآن»، قرآن شناخت، دوره 2، ش4.
- بستانی، قاسم؛ سپه‌وند، وحید(1390)، «کاربرد روش‌های معناشناسی نوین در پژوهشهای قرآنی»، مطالعات قرآن و حدیث، دوره 5، ش9.
- بستانی، محمود(2001)، النهج البیانی فی التفسیر، بیروت: دارالهادی للطباعة و النشر و التوزیع.
- بهرامی، محمد(1389)، «دور هرمنوتیکی در نگاه هرمنوتیست‌ها و تفسیرگران قرآن»، پژوهشهای قرآنی، ش62-63.
- بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم(1387)، جنین‌‌شناسی قرآن و مسلمان شدن چند پرفسور جنین‌شناس، تهران: دانشگاه مذاهب اسلامی.
- پالمر، ا. ریچارد(۱۳۷۷)، علم هرمنوتیک، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: انتشارات هرمس.
- پرچم، اعظم(١٣٨٥)، «نقش کاربرد اشتراک معنوی و لفظی و بافت در نگاه تفسیر علامه طباطبایی»، مشکوة، ش١٩.
- پیروزفر، سهیلا(1391) «بررسی میزان تأثیر روایات سبب نزول در تفسیر»، علوم حدیث، دوره 17، ش63.
- جوادی‌آملی، عبدالله(1381)، تسنیم تفسیر قرآن کریم، قم: نشر اسراء.
- جوادی‌آملی، عبدالله (1382)، سرچشمه اندیشه، قم: نشر اسراء.
- جوادی‌آملی، عبدالله (1384)، شریعت در آئینه معرفت، قم: نشر اسراء.
- جوادی‌آملی، عبدالله (1386)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم: نشر اسراء.
- حاجی‌اسماعیلی، محمدرضا؛ کمالوند، پیمان؛ رحیمی، سجاد(1392)، «نقش پیشفرضها و پیش‌فهم‌‌‌ها در تفسیر قرآن کریم از منظر آیت‌الله جوادی‌آملی» مطالعات قرآن و حدیث، دوره ششم، ش2.
- حسینی، سیدعلی‌اکبر(1387)، «دلایل ناکارآمدی نظریه وحدت موضوعى سوره‌های قرآن»، پژوهشهای قرآنی، ش56.
- خامه‌‌‌گر، محمد(1382)، ساختار هندسى سوره‌هاى قرآن، تهران: نشر بین الملل.
- خامه‌‌‌گر، محمد (1387)، «نگرش جامع‌گرایانه به سوره‌های قرآن»، پژوهشهای قرآنی، ش56.
- راغب، اصفهانی، حسین بن محمد، (1404ق)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: مکتبة نزار مصطفی الباز.
- ربانی گلپایگانی، علی(1383)، هرمنوتیک و منطق فهم دین، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه.
- زرکشی، بدرالدین(1410ق)، البرهان فى علوم القرآن، تحقیق: یوسف عبدالرحمان مرعثلى، جلد 2، بیروت: دارالمعرفة.
- ذوقی، امیر(1393)، «نگره‌ای جدید درباره انسجام متنی سوره‌های قرآن کریم»، مطالعات قرآن و حدیث، دوره 6، ش2.
- سعیدی‌روشن، محمدباقر(1383)، تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
- صحرایی، رضا مراد؛ نصرتی موموندی، فاطمه(1393)، «بررسی روابط متنی قرآن»، سراج منیر، ش14.
- صدر، سید محمد باقر (1412ق)، دروس فی علم الاصول، الحلقة الاولی، قم: تحقیق مجمع الفکر الاسلامی.
- صدر، سید محمد باقر (1409ق)، السنن التاریخیه فی القرآن، دمشق: دارالتعارف.
- سیدرضى، محمد بن الحسین(1384)، نهج‌البلاغه، ترجمه جعفر شهیدى، تهران: انتشارات علمى و فرهنگى.
- صدر، موسی(1387)، «فهم قرآن از دیدگاه شهید مطهری»، پژوهشهای قرآنی، ش17و18.
- طباطبایی، م‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن(۱۳۸۲). ت‍ف‍س‍ی‍رال‍م‍ی‍زان، ترجمه: سیدم‍ح‍م‍دب‍اق‍ر م‍وس‍وی‌ه‍م‍دان‍ی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- عمید زنجانی، عباسعلی(۱۳۷۹)، مبانی و روش‌های تفسیر قرآن، تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
- قائمی‌نیا، علیرضا(1380)، متن از نگاه متن، قم: انجمن معارف اسلامى.
- قائمی‌نیا، علیرضا (1389)، بیولوژی نص، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- کلینی، محمدبن یعقوب(1362)، الکافی، تهران: اسلامیه.
- مختارعمر، احمد (1385)، معناشناسی، ترجمه حسین سیدی، مشهد: انتشارات فردوسی.
- مسعودی، جهانگیر(1386)، «هرمنوتیک به مثابه روش تحقیق در علوم دینی»، پژوهشهای فلسفی-کلامی، شماره 3و4.
- مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت: مؤسسه الوفاء.
- معارف، سید عباس(1380)، نگاهی دوباره به مبادی حکمت اُنسی، تهران: رایزن.
- معرفت، محمدهادی(1427ق)، التأویل فی مختلف الآراء و المذاهب، تهران: المجمع العالمی للتقریب.
- نامور، اکرم(1386)، «هرمنوتیک فلسفی و قرائت‌پذیری دین»، الهیات و حقوق، ش24.
- نصیری، علی(1390)، «رابطه قرآن با روایات»، پژوهشهای میان‌رشته ای قرآن کریم، سال دوم، ش5.
- نیکویی، علیرضا(1386)، «دور هرمنوتیکی و نقش آن در مطالعات ادبی فهم و نقد متون»، ادب‌پژوهی، ش3.
- واعظی، احمد(1380)، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
- واعظی اصغر، قائدی اسماعیل(1393)، «سطوح، مولفه‌ها و کارکردهای دور هرمنوتیکی»، فصلنامه فلسفه، دوره 42، ش2.
- هوی، دیوید کورنیز(۱۳۷۸)، حلقه انتقادی، ترجمه: مراد فرهادپور، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.
)