هرمنوتیک و نقش آن در کشف شبکه معنایی آیات قرآن کریم

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

پژوهشگر جهاد دانشگاهی و دانش‌آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث پژوهشگاه نهج‌البلاغه

چکیده

نگرش جامع‌گرایانه در تفسیر قرآن و کشف شبکه معنایی آیات در گرو بهره‌گیری از روش‌های سنتی و رهاورد دانش‌های نوینی همچون هرمنوتیک است؛ در دانش هرمنوتیک بیش از همه، دو مقوله دور هرمنوتیکی (به علت نقش آن در فهم متن) و پیش‌‌فرض‌‌ها (به علت ارتباط آن با یکی از طرف‌های دور) می‌تواند در ترسیم شبکه معنایی آیات مؤثر واقع شود. در این تحقیق پس از تشریح تقریرهای مختلف از دور هرمنوتیکى و نظرگاه قرآن‌پژوهان مسلمان، نقش دور هرمنوتیکی در تنویر ارتباط‌های پیدا و پنهان و شبکه‌ای متن قرآن و بهره‌گیری از عوامل متنی، کل‌گرایی و برون‌متنی و بینامتنی در فهم آیات تبیین شد و انواع دور هرمنوتیکی میان واژه و آیه، آیه و سیاق متنی، آیات و سیاق موقعیتی، آیه و سوره، آیات و قرآن و میان قرآن و سایر منابع دینی مطرح گردید. همچنین ضمن تبیین نگرش قرآن‌پژوهان بر تأثیر پیش‌فرض‌ها در تفسیر قرآن، فرایند استخراج، بازنگری و توسعه پیش‌فرض‌ها در رجوع به متن قرآن و امکان خلق افق‌های معنایی جدید بررسی شد.

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم.
  2. احمدی، بابک(1380)، ساختار و تأویل متن، تهران: نشر مرکز، چاپ دوازدهم.
  3. اسدی، محمد، سایه‌ها و لایه‌های معنایی(1436ق)، درآمدی بر نظریه معناشناسی مستقل فرازهای قرآنی، قم: بوستان کتاب.
  4. اکبری، رضا؛ شیرزاد، محمد حسن؛ شیرزاد، محمد حسین(1393)، «بازخوانی نظریه شهید صدر در تفسیر موضوعی قرآن کریم با تکیه بر اندیشه هرمنوتیکی گادامر»، مطالعات قرآن و حدیث، دوره هفتم، ش2.
  5. باقری، علی‌اوسط(1388)، «مجاری تأثیر پیش‌دانسته‌های مفسر در تفسیر قرآن»، قرآن شناخت، دوره 2، ش4.
  6. بستانی، قاسم؛ سپه‌وند، وحید(1390)، «کاربرد روش‌های معناشناسی نوین در پژوهش‌های قرآنی»، مطالعات قرآن و حدیث، دوره 5، ش9.
  7. بستانی، محمود(2001)، النهج البیانی فی التفسیر، بیروت: دارالهادی للطباعة و النشر و التوزیع.
  8. بهرامی، محمد(1389)، «دور هرمنوتیکی در نگاه هرمنوتیست‌ها و تفسیرگران قرآن»، پژوهشهای قرآنی، ش62-63.
  9. بی‌آزار شیرازی، عبدالکریم(1387)، جنین‌‌شناسی قرآن و مسلمان شدن چند پرفسور جنین‌شناس، تهران: دانشگاه مذاهب اسلامی.
  10. پالمر، ا. ریچارد(۱۳۷۷)، علم هرمنوتیک، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: انتشارات هرمس.
  11. پرچم، اعظم(١٣٨٥)، «نقش کاربرد اشتراک معنوی و لفظی و بافت در نگاه تفسیر علامه طباطبایی»، مشکوة، ش١٩.
  12. پیروزفر، سهیلا(1391) «بررسی میزان تأثیر روایات سبب نزول در تفسیر»، علوم حدیث، دوره 17، ش63.
  13. جوادی‌آملی، عبدالله(1381)، تسنیم تفسیر قرآن کریم، قم: نشر اسراء.
  14. جوادی‌آملی، عبدالله (1382)، سرچشمه اندیشه، قم: نشر اسراء.
  15. جوادی‌آملی، عبدالله (1384)، شریعت در آئینه معرفت، قم: نشر اسراء.
  16. جوادی‌آملی، عبدالله (1386)، منزلت عقل در هندسه معرفت دینی، قم: نشر اسراء.
  17. حاجی‌اسماعیلی، محمدرضا؛ کمالوند، پیمان؛ رحیمی، سجاد(1392)، «نقش پیش‌فرض‌ها و پیش‌فهم‌‌‌ها در تفسیر قرآن کریم از منظر آیت‌الله جوادی‌آملی» مطالعات قرآن و حدیث، دوره ششم، ش2.
  18. حسینی، سیدعلی‌اکبر(1387)، «دلایل ناکارآمدی نظریه وحدت موضوعى سوره‌های قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، ش56.
  19. خامه‌‌‌گر، محمد(1382)، ساختار هندسى سوره‌هاى قرآن، تهران: نشر بین الملل.
  20. خامه‌‌‌گر، محمد (1387)، «نگرش جامع‌گرایانه به سوره‌های قرآن»، پژوهش‌های قرآنی، ش56.
  21. راغب، اصفهانی، حسین بن محمد، (1404ق)، مفردات الفاظ القرآن، بیروت: مکتبة نزار مصطفی الباز.
  22. ربانی گلپایگانی، علی(1383)، هرمنوتیک و منطق فهم دین، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه.
  23. زرکشی، بدرالدین(1410ق)، البرهان فى علوم القرآن، تحقیق: یوسف عبدالرحمان مرعثلى، جلد 2، بیروت: دارالمعرفة.
  24. ذوقی، امیر(1393)، «نگره‌ای جدید درباره انسجام متنی سوره‌های قرآن کریم»، مطالعات قرآن و حدیث، دوره 6، ش2.
  25. سعیدی‌روشن، محمدباقر(1383)، تحلیل زبان قرآن و روش‌شناسی فهم آن، قم: پژوهشکده حوزه و دانشگاه.
  26. صحرایی، رضا مراد؛ نصرتی موموندی، فاطمه(1393)، «بررسی روابط متنی قرآن»، سراج منیر، ش14.
  27. صدر، سید محمد باقر (1412ق)، دروس فی علم الاصول، الحلقة الاولی، قم: تحقیق مجمع الفکر الاسلامی.
  28. صدر، سید محمد باقر (1409ق)، السنن التاریخیه فی القرآن، دمشق: دارالتعارف.
  29. سیدرضى‏، محمد بن الحسین(1384)، نهج‌‏البلاغه، ترجمه ‌جعفر شهیدى‏، تهران‏: ‏انتشارات‏ علمى ‏و فرهنگى.
  30. صدر، موسی(1387)، «فهم قرآن از دیدگاه شهید مطهری»، پژوهشهای قرآنی، ش17و18.
  31. طب‍اطب‍ایی، م‍ح‍م‍دح‍س‍ی‍ن(۱۳۸۲). ت‍ف‍س‍ی‍رال‍م‍ی‍زان، ت‍رج‍م‍ه: سیدم‍ح‍م‍دب‍اق‍ر م‍وس‍وی‌ه‍م‍دان‍ی، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
  32. عمید زنجانی، عباسعلی(۱۳۷۹)، مبانی و روشهای تفسیر قرآن، تهران: انتشارات وزارت ارشاد اسلامی.
  33. قائمی‌نیا، علیرضا(1380)، متن از نگاه متن، قم: انجمن معارف اسلامى.
  34. قائمی‌نیا، علیرضا (1389)، بیولوژی نص، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  35. کلینی‏، محمدبن یعقوب(1362)، الکافی، تهران‏: اسلامیه.
  36. مختارعمر، احمد (1385)، معناشناسی، ترجمه حسین سیدی، مشهد: انتشارات فردوسی.
  37. مسعودی، جهانگیر(1386)، «هرمنوتیک به مثابه روش تحقیق در علوم دینی»، پژوهشهای فلسفی-کلامی، شماره 3و4.
  38. مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحارالانوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار(ع)، بیروت: مؤسسه الوفاء.
  39. معارف، سید عباس(1380)، نگاهی دوباره به مبادی حکمت اُنسی، تهران: رایزن.
  40. معرفت، محمدهادی(1427ق)، التأویل فی مختلف الآراء و المذاهب، تهران: المجمع العالمی للتقریب.
  41. نامور، اکرم(1386)، «هرمنوتیک فلسفی و قرائت‌پذیری دین»، الهیات و حقوق، ش24.
  42. نصیری، علی(1390)، «رابطه قرآن با روایات»، پژوهشهای میان‌رشته ای قرآن کریم، سال دوم، ش5.
  43. نیکویی، علیرضا(1386)، «دور هرمنوتیکی و نقش آن در مطالعات ادبی فهم و نقد متون»، ادب‌پژوهی، ش3.
  44. واعظی، احمد(1380)، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
  45. واعظی اصغر، قائدی اسماعیل(1393)، «سطوح، مولفه‌ها و کارکردهای دور هرمنوتیکی»، فصلنامه فلسفه، دوره 42، ش2.
  46. هوی، دیوید کورنیز(۱۳۷۸)، حلقه انتقادی، ترجمه: مراد فرهادپور، تهران: روشنگران و مطالعات زنان.