تأثیر حکومت‌ها و عقاید عامه‌ مردم بر شکل‌گیری تدلیس در حدیث

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه کاشان

چکیده

حدیث، در طول تاریخ با فراز و نشیب‌های فراوانی روبه‌رو بوده است. چنانکه، حدیث که باید راه‌گشای فقه باشد، زمانی نقل آن ممنوع و بعد از مدتی، مجاز می‌شد. فرمانروایان، نسبت به راویان و مشایخ حدیث سخت‌گیری‌های فراوانی داشته و مخالفان حکومت، حق گزارش حدیث را نداشتند. برخی از مدلّسان، علی‌رغم مذموم بودن تدلیس، آن را راه گریزی برای بیان احادیث می‌دانستند. در این میان، عقاید عامه نسبت به موالی از یک‌سو و داوری‌های دور از انصافشان از سوی دیگر، باعث می‌شد معیار ارزیابی احادیث بین مردم منطقی نباشد. برخی از محدثان با روش تدلیس، احادیث را به سمت رضایت مردم سوق می‌دادند و بدین طریق، اعتبار نوشته‌های حدیثی را پایین می‌آوردند. این نوشتار درصدد است، تا با بررسی گوشه‌ای از تاریخ حدیث و در نظرگرفتن تأثیر حکومت‌ها و مردم بر مدلّسان، راهی نو برای قضاوت احادیث مدلّس و روشی جدید برای تفکیک این نوع از احادیث نشان دهد و این احادیث را درجه‌بندی کند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
ابن حبان،‌ محمد بن حبان بن احمد(1393)،‌ کتاب الثقات،‌ تحقیق محمد عبدالمعید خان،‌ هند:‌ دایرةالمعارف العثمانیه بحیدر آباد.
ابن حجر عسقلانی، ابوالفضل احمد بن علی بن محمد بن احمد(۱۴۰۳ق)،‌ تعریف اهل التقدیس بمراتب الموصوفین بالتدلیس، تحقیق عاصم بن عبدالله القریوتی، عمان: مکتبه المنار.
ابن حجر عسقلانی، ابوالفضل احمد بن علی بن محمد بن احمد (۱۳۲۶)،‌ تهذیب التهذیب، هند: دایره المعارف النظامیه.
ابن سعد کاتب واقدی، محمد(۱۹۶۸م)، طبقات الکبری، تحقیق احسان عباس، بیروت: ‌دارصادر.
ابوزهره،‌ محمد(بی‌تا)،‌ مالک؛ حیاته و عصره و آراؤه و فقهه،‌ لبنان: دارالفکرالعربی.
اصفهانی،‌ ابوالفرج(بی‌تا)، مقاتل الطالبیین،‌ تحقیق احمد صقر، ‌بیروت: دارالمعرفه.
انصاری خزرجی السعدی،‌ حماد بن محمد‌(بی‌تا)،‌ التدلیس و المدلسون، مدینه المنوره: مجلة الجامعة الإسلامی.
جبعی عاملی،‌ زین الدین بن علی(۱۴۰۸ق)،‌ الرعایه فی علم الدرایه،‌ قم: کتابخانه آیت الله مرعشی نجفی،‌ چاپ اول.
حاکم نیشابوری،‌ محمد بن عبدالله(بی‌تا)،‌ معرفةعلوم الحدیث،‌ تحقیق سید معظم حسین،‌ قاهره: مکتبه المتنبی.
حموی، یاقوت بن عبدالله(۱۹۹۵م)، معجم البلدان، بیروت: دارصادر.
خطیب بغدادی،‌ احمد بن علی(۱۴۰۹ق)، الکفایه فی علم الروایه،‌ بیروت: دارالکتب العلمیه.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (۱۴۱۲)، مفردات الفاظ القرآن،‌ بیروت: دارالقلم.
رستگار، پرویز(۱۳۸۱)، علل تدلیس در حدیث (بررسی زمینه‌های راهیابی تدلیس به صحاح شش‌گانه اهل‌سنت)، پایان‌نامه دکترا،‌ تهران:‌ دانشگاه تربیت مدرس.
زیدان، جرجی، (۱۳۳۳)، تاریخ تمدن اسلام، ترجمه علی جواهر کلام، تهران: موسسه مطبوعاتی امیرکبیر.
ذهبی، شمس الدین ابوعبدالله محمد بن احمد بن عثمان(۱۴۰۵ق)،‌ سیر اعلام النبلاء، تحقیق مجموعه ای از محققین زیر نظرشعیب الارناووط، مؤسسه الرساله.
 (۱۳۸۲)، میزان الاعتدال فی نقدالرجال،‌ تحقیق علی محمد بجاوی، بیروت: دارالمعرفه.
سخاوی،‌ محمد بن عبدالرحمن(۱۴۲۴ق)،‌ فتح المغیث بشرح الفیه الحدیث،‌ تحقیق علی حسین علی،‌ مصر: مکتبه السنه.
سالم، عبدالعزیز(۱۳۸۰)، تاریخ عرب قبل از اسلام، ترجمه منصور انصاری، تهران: انتشارت تمدن ایرانی.
سیوطی،‌ جلال الدین(بی‌تا)،‌ تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی،‌ تحقیق عبدالوهاب عبداللطیف،‌ بیروت: دارالکتب العلمیه،.
صنعانی، محمد بن اسماعیل حسنی(بی‌تا)، توضیح الافکار لمعانی تنقیح الانظار،‌ تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، مدینه: المکتبه السلفیه.
طوسی، ‌محمد بن حسن(۱۴۰۹ق)، رجال کشی(اختیار معرفه الرجال)، تحقیق حسن مصطفوی،‌ مشهد: مؤسسه نشر دانشگاه مشهد.
عراقی،‌ ابوالفضل زین الدین عبدالرحیم بن الحسین(۱۳۸۹)،‌ التقیید و الایضاح بشرح مقدمه ابن صلاح، تحقیق عبدالرحمن محمد عثمان،‌ مدینه:‌ مکتبه السلفیه.
علی، جواد(بی‌تا)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بغداد: داراحیاء التراث العربی.
غفاری‌صفت، علی‌اکبر؛ صانعی‌پور، محمدحسن(۱۳۸۸)، دراسات فی علم الدرایه، تهران: دانشگاه امام صادق(ع) و سمت.
قاسمی،‌ محمد جمال الدین(بی‌تا)، قواعد التحدیث من فنون مصطلح الحدیث، بیروت: دارالکتب العلمیه.
مجلسی،‌ محمد باقر(۱۴۰۳ق)،‌‌ بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار،‌ بیروت: داراحیاء التراث العربی،.
مزی، ابوالحجاج یوسف بن عبدالرحمن بن یوسف(۱۴۰۰ق)، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال،‌ تحقیق بشار عواد معروف،‌ بیروت: موسسه الرساله.
مسعودی،‌ ابوالحسن علی بن حسین(۱۴۰۳ق)، مروج الذهب و معادن الجوهر،‌ تحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، بیروت: دارالمعرفه.
مغلطای بن قلیج، ابوعبدالله علاء الدین (۱۴۲۲ق)،‌ اکمال تهذیب الکمال فی اسماء الرجال،‌ تحقیق ابن عبدالرحمن عادل بن محمد و ابومحمد اسامه بن ابراهیم،‌ بی جا:‌ الفاروق الحدیثه للطباعه و النشر.
ممتحن، حسین علی(۱۳۵۴)،  نهضت شعوبیه، بی جا: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
مؤیدی،‌ مجدالدین بن محمد بن منصور(۱۴۲۱ق)،‌‌ لوامع الانوار فی جوامع العلوم و الآثار،‌ یمن: مرکز اهل‌بیت(ع) للدراسات الاسلامی.
هروی قاری،‌ علی بن محمد(بی‌تا)،‌ شرح نخبه الفکر فی مصطلحات اهل الاثر،‌ تحقیق ابوغده و تعلیق محمد نزار تمیم و هیثم نزار تمیم،‌ لبنان: ‌دارالارقم.