تحلیل محتوای مکاتبات و مذاکرات امام حسین(ع) در جریان قیام عاشورا و تخریج مدل منطقی آن

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا(س)

چکیده

مکاتبات و مذاکرات امام حسین(ع) در کهن‌ترین و معتبرترین منابع تاریخی بیان شده است که منبع موثقی در پی‌جویی دیدگاه امام حسین(ع) در مورد زمینه‌های قیام عاشورا و شخصیت فرماندهان، حاکمان و پیروان آنان با روش تحلیل محتوا می‌باشد. تحلیل محتوای این بیانات نشان می‌دهد که پرکاربردترین موضوع مطرح شده، مسئله ولایت می‌باشد و مدل منطقی ارائه شده نیز مبین آن است که آزادی‌خواهی و ذلت گریزی ویژگی بارز ولایت مداران و دوستی و بیعت با دشمنان، دنیاخواهی و فریب‌زدگی از ویژگی‌های ولایت‌گریزان است، همچنان که رشد و تعالی فرد و جامعه از آثار ولایت مداری و هلاکت فرد و جامعه از آثار ولایت گریزی است. از سوی دیگر «علل شکل‌گیری جنگ» و «شخصیت فرماندهان» دو موضوع مهم در مدل تحلیلی واقعه نظامی عاشوراست که از خلال بیانات امام حسین(ع) مکشوف می‌گردد. از دیدگاه امام مشکلات اعتقادی مانند عدم ایمان به ولایت امامان، پیمان‌شکنی، دنیاخواهی و حکومت طلبی از دلایل زمینه‌ساز قیام و گماردن افراد نالایق به مناصب حکومتی، انحراف طلبی با تحریف معنوی قرآن، کتمان حقایق و سنت‌شکنی از جمله ویژگی‌های حاکمان عصر ایشان است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
ابن اثیر، عزالدین(1417ق)، الکامل فی التاریخ، بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن العدیم، کمال الدین(بی تا)، بغیة الطلب، بی جا: دارالفکر.
ابن بابویه، محمد بن علی(شیخ صدوق) (1376ش)، الامالی، تهران: نشر کتابچی.
ابن تعزی بردی، یوسف(بی تا)، النجوم الزاهرة، مصر: وزارة الثقافة.
ابن جوزی، جمال الدین(1412ق)، المنتظم فی تاریخ الامم و الملوک، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن حجرعسقلانی، احمد بن علی(1406ق)، لسان المیزان، بیروت: مؤسسه الأعلمی.
ابن خلکان، شمس الدین(1900م)، وفیات الاعیان، بیروت: دارصادر.
ابن شعبه حرانی،حسن بن علی(1404ق)، تحف العقول، قم: جامعه مدرسین قم
ابن شهر آشوب، محمد بن علی(1379ق)، مناقب آل ابی طالب، قم: علامه.
ابن عساکر، علی بن حسن(1415ق)، تاریخ دمشق، بی جا: دارالفکر.
ابن قتیبه دینوری،عبدالله بن مسلم(1418ق)، الامامة و السیاسة، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق(1417ق)، الفهرست، بیروت: دارالمعرفت.
ابن نعمان، محمد(شیخ مفید)، (1413ق)، الارشاد، قم: کنگره شیخ مفید.
ابن نماحلی، جعفربن محمد(1406ق)، مثیرالاحزان، قم: مدرسه امام مهدی.
ابومخنف کوفی، لوط بن یحیی(1417ق)، وقعة الطف، قم: جامعه مدرسین.
باردن، لورنس(1375ش)، تحلیل محتوا، ترجمه ملیحه آشتیانی و محمد یمنی دوزی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
بلاذری، احمدبن یحیی بن جابر(1974ق)، انساب الاشراف، تحقیق محمد باقرالمحمودی، بیروت: مؤسسه الاعلمی.
جانی‌پور، محمد(1390ش-الف)، اخلاق در جنگ، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
جانی‌پور، محمد(1390ش-ب)، «جایگاه نماز در اندیشه امام رضا(ع)»، دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، دوره نهم، ش1.
جانی‌پور، محمد، شکرانی، رضا(1392)، «رهاوردهای استفاده از روش تحلیل محتوا در فهم احادیث»، دوفصلنامه پژوهشهای قرآن و حدیث، دوره چهل و شش، ش2.
حموی، یاقوت(1411ق)، معجم الادباء، بیروت: دارالکتب العلمیه.
خطیب بغدادی، ابوبکر(1422ق)، تاریخ بغداد، بیروت: دارالغرب.
خوئی، ابوالقاسم(1398ق) معجم رجال الحدیث، نجف: مبعه الوداب.
ذهبی، شمس الدین(1382ش)، میزان الاعتدال، بیروت: دارالمعرفة.
شامی، یوسف بن حاتم(1420ق)، الدرالنظیم، قم: جامعه مدرسین.
شهرزوری، محمد بن عثمان(1984م)، مقدمه ابن صلاح، بیروت: مکتبة الفارابی.
صفدی، صلاح الدین(1420ق)، الوافی بالوفیات، بیروت: داراحیاء التراث.
طبرسی، احمد بن علی،(1403ق)، الاحتجاج، مشهد: نشر مرتضی.
طبری، محمد بن جریر(1407ق)، تاریخ الامم و الرسل و الملوک، بیروت: دارالکتب العلمیه.
طوسی، محمد بن الحسن(1351ش)، الفهرست، مشهد: دانشگاه مشهد.
عزتی، مرتضی(1376ش)، روش تحقیق در علوم اجتماعی، تهران: مؤسسه تحقیقات اقتصادی دانشگاه تربیت مدرس.
قنوجی، صدیق بن الحسن(1978م)، ابجد العلوم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
کریپندورف،کلوس(1378ش)، مبانی روش شناسی تحلیل محتوا، ترجمه هوشنگ نائینی، تهران: انتشارات روش.
کیوی، ریمون و کامپنهود، لوک وان(1381ش)، روش تحقیق در علوم اجتماعی، ترجمه عبدالحسین نیک گهر، تهران: انتشارات توتیا.
مجلسی، محمدباقر(1403ق)، بحارالانوار، بیروت: داراحیاء التراث.
ملحم، عدنان محمد( 1996م)، المورخون العرب و الفتة الکبری، بیروت: دارالطلیعة.
نوری طبرسی، میرزاحسین(1375ش)، اللؤلؤ و المرجان فی آداب المنبر، تحقیق: شیخ ابراهیم بدوی، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
هولستی، اُل آر(1373ش)، تحلیل محتوا درعلوم اجتماعی و انسانی، ترجمه نادر سالارزاده امیری، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی.
Elo, satu & Kyngas, Helvi, (2007), "The Qualitative Content Analysis Process", Journal Wihey Online Liberary, Vol.3, No1.
Hsiu Fang, Hsieh & Shannon, Sara.E, (2005), "Three Approaches To Qualitative Content Analysis", Qualitative Health Research, November.
Mayring, Philip, (2000), "Qualitative Content Analysis", Qualitative Social Research, Vol.l, No2.
Thomas, David.R, (2006), "A General Inductive Approach for Qualitative Data Analysis", American Journal of Evaluation, Vol.27, No.2.
Zhang, Yan & Wildemuth, Barbara.M, (2007), "Qualitative Analysis of Content", Inils: Unc Edu.