راهبردهای حل بحران های فرهنگی ـ اجتماعی جاهلیت از منظر قرآن و حدیث

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه قم

چکیده

جاهلیت به دوران قبل از اسلام اطلاق می­شود که مردم به لحاظ عقیدتی، فرهنگی و روابط اجتماعی و اخلاقی وضعیتی بحرانی داشتند. ظهور اسلام و بعثت پیامبر در این شرایط برای اصلاح این وضعیت شرک­آلود، پرآشوب، بی­اخلاق و سرشار از جنگ­ها و خون­ریزی­های بی­منطق بود. حل این بحران­های شایع فرهنگی ـ اجتماعی که بعضاً به‌صورت یک سنت اجتماعی در قلب مردم و جامعه رسوخ کرده بود، نیازمند تدابیر و راهبردهای حساب­شده بود که از سوی  پیامبر به مدد وحی اتخاذ شد و به نتیجه رسید. استخراج و تحلیل این راهبردها از قرآن و حدیث مسئله این تحقیق ­است. با توجه به اینکه در طول تاریخ، همواره جاهلیت اجتماعی و فرهنگی وجود داشته و بحران­ساز بوده است و امروزه نیز با پدیده­ای به نام جاهلیت مدرن روبرو هستیم، هدف از این تحقیق الگوگیری از این اصول و راهبردهای مستخرج از قرآن کریم به‌عنوان کتاب انسان­ساز و جامعه­ساز الی­الابد و روایات، جهت اصلاح فرهنگ اجتماع معاصر است. تحقیق حاضر ازنظر روش توصیفی-تحلیلی است و هدف آن کاربردی محسوب می­شود. درنهایت یافته­های تحقیق در حل بحران جاهلیت در قالب چهار اصل راهبردیِ: برخورد تدریجی و فرایندی، راهبرد جایگزینی، راهبرد أخذ پیمان و راهبرد رد و ابطال قاطع حاصل شده­است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 
 
قرآن کریم، ترجمه ناصرمکارم شیرازی.
نهج ­البلاغه، (1393)، ترجمه محمد دشتی، مشهد: نشر آستان قدس رضوی.
آزاد ارمکی، تقی، (1376ش)، جامعه­ شناسی اب ن­خلدون، تهران: انتشارات تبیان.
آلوسی، شهاب‌الدین محمود بن عبدالله، (1415ق)، تفسیر روح المعانی، بیروت: داراحیاءالتراث العربی.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید (1967م) شرح نهج البلاغه، به تحقیق محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالکتب العربیه.
ابن اثیر، عزالدین‌ابوالحسن‌، (1385ق)، الکامل فی التاریخ‏، بیروت:‏ دار الصادر.
ابن سعد، محمد، (1418ق)، طبقات الکبری، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن عبدالبر آندلسی، یوسف، (۲۰۰۲م) الاستیعاب فی معرفة الاصحاب، بیروت: دارالفکر.
ابن عبد­ربه، محمد، (1403ق)، العقد الفرید، بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن هشام، عبدالملک، (1955م)، السیرة النبویه، تحقیق: مصطفی السقا؛ ابراهیم الابیاری و الحفیظ الشیلی، بیروت: دارالمعرفه.
ابن­کثیر، اسماعیل بن عمر، (1977م)، البدایه و النهایه، بیروت: مکتبه المعارف.
ابن میثم بحرانی، کمال الدین میثم بن علی، (1375)، شرح نهج البلاغه، مترجم: محمدصادق عارف، مشهد: بنیاد پژوهش­های اسلامی.
باقری، مصباح­الهدی، (1389)، «جنبه­ هایی از مدیریت بحران پیامبر اکرم (ص) با تأکید بر موارد خاص: چهار غزوة بدر، احد، احزاب و تبوک»، نشریه اندیشه صادق، شماره 3.
احمد امین، (1964م)، فجر الاسلام، قاهره: مکتبة النهضة المصریة.
بلاذری، احمدبن یحیی، (1394ق)، انساب ­الاشراف، تحقیق محمدباقر محمودی، بیروت: دارالاعلمی للمطبوعات.
بلاشر، رژی، (1363)، تاریخ ادبیات عرب، ترجمه آذرتاش آذرنوش، مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین، (1361)، دلائل ­النبوه، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی.
پیشوایی، مهدی، (1395)، تاریخ اسلام، قم: دفتر نشر معارف.
ابو اسحاق احمد بن ابراهیم، (1422ق)، الکشف و البیان عن تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جادالمولی­ بک، محمداحمد، (بی­تا)، ایام ­العرب فی ­الجاهلیه، بیروت داراحیاء ­التراث العربی.
جان دیون پورت، (1388)، عذر تقصیر به پیشگاه محمد و قرآن، ترجمه غلامرضا سعیدی، تهران: انتشارات اطلاعات.
حلبی الشافعی، علی بن برهان الدین، (بی­تا)، السیره الحلبیه، بیروت: المکتبه الاسلامیه.
حمیداللّه، محمد، (1365)، الوثائق، ترجمه محمود مهدوى دامغانى، تهران: بنیاد.
خرمشاهی، بهاء­الدین، (1394)، دایرة المعارف تشیع، تهران: نشر حکمت.
درّاز، محمد عبداللّه‏، (1407ق)، الرّبا فى نظر القانون الاسلامى، بیروت: دارالفکر.
دهخدا، علی اکبر، (1377)، لغت نامه، تهران: نشر دانشگاه تهران. 
ذهبی، شمس­الدین محمد بن أحمد بن عثمان، (بی­تا)، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الاعلام، بیروت: دارالغرب الاسلامی.
ربیعی، علی، سرافرازی، راحله، (1394)، مدیریت بحران­های سازمانی، تهران: نگارستان اندیشه.
رسولی محلاتی، سیدهاشم، (1364)، روضه ­الکافی، تهران: انتشارات علمیه اسلامیه.
زرقانی، محمدعبدالعظیم، (بی­تا)  مناهل ­العرفان فی­علوم­ القرآن، بیروت: داراحیاء التراث­العربی.
زریاب، عباس، (1370)، سیره رسول ­الله، تهران: سروش.
سید بن قطب، ابراهیم شاذلی، (1412ق)، فى ظلال القرآن، قاهره، دارالشروق، هفدهم
سیوطى، جلال الدین، (1404)، الدر ­المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى
شهرستانی، محمد بن عبد الکریم، (1364) الملل و النحل، قم: منشورات الرضی.
صدوق، محمد بن علی، (1363)، کمال­ الدین و تمام النعمه، تصحیح علی اکبر غفاری، قم: موسسه النشر الاسلامی.
طباطبایى، سید محمد حسین، (1374)، المیزان فى تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
طبرانی، سلیمان بن احمد، (بی­تا)، المعجم الکبیر، قاهره: نشر ابن تیمیه.
طبرسی، فضل بن حسن، (1372)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبرسی، فضل بن حسن، (1377)، تفسیر جوامع الجامع، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
طبری، محمد بن جریر، (1967م)، تاریخ الأمم و الملوک (تاریخ طبری)، به کوشش: محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالتراث.
عاملی، مهدی، (1393) ارائه مدلی از طمأنینه و آرامش بر مدیریت بحران از منظر قرآن و احادیث، استاد راهنما حسین خنیفر، قم، دانشکده اصول الدین.
عمید زنجانی، حسن، (1390)، فرهنگ فارسی عمید، تهران: امیر کبیر.
فخرالدین رازی، محمدبن عمر، (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیا التراث العربی.
فروخ، عمر، (2006م)، تاریخ الادب العربی، بیروت: دارالعلم الملایین
کاظمی،‌ علی اصغر (1366)، مدیریت بحران­های بین­ المللی، تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین­الملل.
کلینی، محمد بن یعقوب، (1429)، الکافی، قم: دارالحدیث.
کلییار، کلودآلبر، (1371)، سازمان‌های بین‌المللی، ترجمه و تحقیق: هدایت الله فلسفی، تهران: نشر فاخته.
مجرب، محمدعلی، (1379)، «معناشناسی واژه جاهلیت در قرآن»، مجله صحیفه مبین، شماره24.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحارالانوار الجامعه لدرر أخبار ائمه الأطهار، بیروت: داراحیاء التراث­العربی.
مراغى، احمد بن مصطفى، (1975م)، تفسیر المراغى، بیروت: داراحیاء التراث العربى
مسعودی، علی­بن الحسین، (1385ق)، مروج ­الذهب و معادن ­الجوهر، تحقیق یوسف اسعد داغر، بیروت: دارالاندلس.
مصری، احمد امین، (1964م)، فجر الاسلام، قاهره: مکتبة النهضة المصریة.
مغنیه محمد جواد، (1424ق)، تفسیر الکاشف، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مکارم شیرازی، ناصر (1393)، پیام امام امیرالمؤمنین (ع)، قم: انتشارات امام علی(ع).
مکارم شیرازی، ناصر، (1374)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
ناصف، منصور علی، (1935م)، التاج ال‍ج‍ام‍ع‌ ل‍لاص‍ول‌ ف‍ی‌ اح‍ادی‍ث‌ ال‍رس‍ول‌، قاهره: نشر عیسی البابی الحلبی.
نجفی، محمدحسن­بن باقر، (1362) جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، محقق: ابراهیم سلطانی­نسب، بیروت: داراحیاء التراث­العربی.
واقدی، ابن عمرو، (1414)، المغازی، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی
یعقوبی، احمدبن اسحاق، (1374) تاریخ الیعقوبی، مترجم محمد ابراهیم آیتى، تهران: انتشارات علمی و فرهنگى.
Alas, R. (2007), the Triangular Model for Dealing with organizational change. Journal of change Management
Devlin, Edward S, (2007), Crisis Management Planning and Execution, Auerbach Publications.
Hwang,Peter, Lichtenthal.J.David: (1999) , Anatomy of organizational Crises, Inestitue for the study of Business Markets (ISBM), Report 28, the Pensylvania
Mayer Nudell, Norman Antokol. (1988), The handbook for Effective Emergency and Crisis Management, Lexington Books, Masachusetts, Toronto
Pearson, Christine M. Clair, Judith A. (1998), Reframing Crisis Management. Academy of Management Review
Stoyan Nikolov، Madzharov, (2006), The challenges of the future and the increasing significance of crisis management.