نقش مصحف «عبدالله بن مسعود» در شکل‌گیری و حجّت‌ یابی قرائت‌های کوفه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه خوارزمی

چکیده

«حمزه»، «کسائی» و «عاصم» سه قاری کوفی قرآن که گزینش ابن مجاهد، نام ایشان را در نظام قرائت‌های هفتگانه جای داده است، در قرائت خود از «عبداللّه بن مسعود»، معلّم متقدّم کوفیان در قرائت، تأثیر وافر یافته‌اند. این اثرپذیری در حالی رخ داده است که آن سه تن، ملتزم به رسم الخطّ مصحف رسمی بوده‌اند اما مصحف و قرائت عبداللّه، با رسم الخطّ مصحف رسمی، تطابق نداشته است. به واقع، این اثرپذیری در مواردی است که مصحف رسمی، به دلیل فقدان علائم نگارشی (نقطه، اعراب، الف وسط، تشدید) مجال خوانش‌های متفاوت را فراهم ساخته است. از دیگر سو، اهل فن، چون در مقام بیان شواهد و قرائن قرائت‌های قاریان هفتگانه برآمده‌اند، مصحف عبداللّه را حجّت قاریان کوفی در پاره‌ای از مواضع اختلاف قرائت معرفی کرده‌اند. تحقیق حاضر با ارائه شواهد متعدد، از کارکرد مصحف عبدالله در شکل یابی و رجحان یابی قرائت‌های کوفی، پرده می‌بردارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


 
 
کتاب‌نامه:
قرآن کریم.
ابن ابی مریم، نصر بن علی شیرازی، (2009م)، الموضح فی وجوه القرائات و عللها، تحقیق: عبدالرحیم الطرهونی، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن جوزی، ابوالفرج عبدالرحمان بن علی، (1431ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دارالکتاب العربی.
ابن خالویه، ابوعبداللّه حسین بن احمد، (1413ق)، اعراب القرائات السبع و عللها، قاهره: مکتبه الخانجی.
ابن زنجله، ابوزرعه عبدالرحمن بن محمد، (1418ق)، حجة القرائات، تحقیق: سعید الافغانی، بیروت: موسسة الرسالة.
ابن عاشور، محمد الطاهر، (1420ق)، تفسیر التحریر و التنویر، بیروت: موسسه التاریخ العربی.
ابن عطیه، ابو محمد عبد الحق، (بی‌تا)، المحرّر الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار ابن حزم.
ابن مجاهد، احمد بن موسی، (1972م)، کتاب السبعه فی القراءات، تحقیق: شوقی ضیف ، قاهره: دار المعارف.
ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، (1366ش)، روض الجنان و روح الجنان، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی.
ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف، (2010م)، تفسیر البحر المحیط، بیروت: دار الکتب العلمیه.
اخفش، سعید بن مسعده، (2011م)، معانی القرآن، تحقیق: ابراهیم شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ازهری، ابو منصور محمد بن محمد، (1414ق)، کتاب معانی القرائات، تحقیق: عید مصطفی درویش- عوض بن حمد القوزی، قاهره: دار المعارف.
اهدلی، احمد میقری بن احمد، (1427ق)، البرهان فی اعراب آیات القرآن، بیروت: المکتبه العصریه.
باقولی، نورالدین علی بن حسین، (2011م)، کشف المشکلات و ایضاح المعضلات فی اعراب القرآن و علل القرائات، بیروت: دارالکتب العلمیه.
دانی، ابوعمرو عثمان بن سعید، (1430ق)، التیسیر فی القرائات السبع، تصحیح: اوتو پرتزل، بیروت: المعهد الالمانی للابحاث الشرقیه.
درویش، محی الدین، (1428ق)، اعراب القرآن الکریم و بیانه، قم: منشورات کمال الملک.
زجاج، ابو اسحاق ابراهیم السری، (1427ق)، معانی القرآن و اعرابه، تصحیح: عرفان بن سلیم، بیروت: المکتبه العصریه.
زمخشری، محمود بن عمر، (1429ق)، الکشّاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
سخاوی، ابوالحسن علی بن محمد، (1430ق)، تفسیر القرآن العظیم، قاهره: دار النشر للجامعات.
شوکانی، محمد بن علی، (1430ق)، فتح القدیر، بیروت: دارالکتاب العربی.
طباطبایی، محمدحسین، (1430ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: موسسه دارالمجتبی.
طبری، محمد بن جریر، (بی‌تا)، تفسیر الطبری: جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربیّ.
طوسی، محمد بن حسن، (1431ق)، التبیان فی تفسیر القرآن، تصحیح: احمد حبیب قصیر العاملی، بیروت: الامیره.
عکبری، ابو البقاء عبداللّه بن حسین، (1421ق)، املاء ما منّ به الرحمن، بیروت: دارالکتب العلمیه.
فارسی، ابوعلی حسن بن عبدالغفار ، (1413ق)، الحجّة للقرّاء السبعة،  بیروت: دارالمأمون للتراث.
فخررازی، محمد بن عمر، (1425ق)، تفسیر الفخر الرازی المشتهر بالتفسیر الکبیر و مفاتیح الغیب؛ بیروت: دارالفکر.
فرّاء، یحیی بن زیاد، (1432ق)، معانی القرآن، تحقیق عماد الدین بن سید آل درویش، بیروت: عالم الکتب.
قرطبی، محمدبن احمد انصاری، (1430ق)، الجامع‌ لاحکام القرآن، بیروت: المکتبه العصریه.
قیسی، مکی بن ابی طالب، (1432ق)، الکشف عن وجوه القراءات السبع و عللها و حججها، بیروت: ناشرون.
ماتریدی، ابومنصور محمد بن محمد، (1426ق)، تفسیر الماتریدی: تأویلات اهل السنه، بیروت: دارالکتب العلمیه.
نحاس، ابوجعفر احمد بن محمد، (1413ق)، القطع و الإئتناف، تحقیق: عبدالرحمن بن ابراهیم المطرودی، ریاض : دار عالم الکتب.
نلدکه، تئودور، (1385)، «قرآن‌های موجود پیش از مصحف عثمان»، مترجم: مرتضی کریمی نیا، فصلنامه ترجمان وحی، شماره19.
یعقوب، امیل بدیع، (1988م)، موسوعه النحو و الصرف و الاعراب، بیروت: دار العلم للملایین.
Shnizer, Aliza, (2006), ”Sacrality and Collection”, The Blackwell Companion to the Qur'an,  edited by Andrew Rippin, Oxford: Blackwell.