آیا خدا تِفیلین می‌بندد؟ تحلیل بینامتنی آیه «قالَتِ الیَهودُ یَدُ اللهِ مَغلولَةٌ»

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دکترای مطالعات تطبیقی ادیان و عضو پژوهشگاه قرآن و حدیث قم، ایران.

چکیده

در آیاتی ازقرآن کریم به برخی ذهنیت‌های یهودیان اشاره و از آنها انتقاد شده است. از جمله، در آیه 64 سورۀ مائده سخن از آن می‌رود که یهودیان گفته‌اند «دست خدا بسته است». مفسران قرآن کریم در بحث از این‌که «بسته بودن دست» به چه معناست، آراء متعددی ابراز داشته‌اند. از دیرباز بیش‌تر آنها این عبارت را کنایه از نسبت بُخل به خدای متعال برشمرده‌‌اند و البته، کم‌تر برای ارائۀ شواهدی کوشیده‌اند که بتواند چنین فرضیه‌ای را تقویت، و انتساب چنین صفتی به خدا را در میان عموم یهودیان یا برخی فرق ایشان تأیید کند. این در حالی است که در تفاسیر متأخر، فرضیات دیگری نسبت به این موضوع مطرح شده است. در این مقاله تلاش شده دیدگاه‌های مختلف را دربارۀ موضوع بازکاویم و با مرور انتقادی آنها و بازخوانی شواهد، فرضیه‌ای جدید ارائه دهیم؛ فرضیه‌ای که در پرتو دیگر آیات مرتبط با موضوع از یک‌سو، و شواهد توراتی از سوی دیگر، مدعی است آیۀ مورد بحث دکترین دینی «برگزیدگی قوم یهود» را مورد نقد قرار داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
قرآن قدس (ترجمه‌ای کهن به فارسی)، (1364ش)، به کوشش علی رواقی، تهران: مؤسسۀ شهید علی رواقی.
کتاب مقدس، ترجمۀ قدیم، (2002م)، لندن: نشر ایلام.
عهد عتیق، ترجمۀ عربی، (1988م)، بیروت: دار المشرق.
ابن ابی‌حاتم رازی، عبدالرحمان بن محمد، (بی‌تا)، التفسیر، به کوشش اسعد محمد طیب، صیدا: المکتبة العصریه.
ابن اعثم، احمد، (1411ق)، الفتوح، به کوشش علی شیری، بیروت: دار الاضواء.
ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، (1985م)، تأویل مختلف الحدیث، بیروت: دار الکتب العلمیه.
ابن قولویه، جعفر بن محمد، (1417ق)، کامل الزیارات، به کوشش جواد قیومی، قم: نشر الفقاهه.
ابن بابویه‌، محمد بن علی، (1361ش)، معانی الاخبار، به کوشش علی اکبر غفاری، قم: جامعۀ مدرسین.
ابن بابویه‌، محمد بن علی، (1387ق‌)، التوحید، به‌ کوشش‌ هاشم‌ حسینی‌ تهرانی‌، تهران: بی‌نا‌.
ابن بابویه‌، محمد بن علی، (1404ق)، عیون اخبار الرضا، بیروت: اعلمی.
ازراحیان، یدیدیا، (1959م)، شرعیات دین یهود، نیویورک: منهتن.
پاکتچی، احمد، (1380ش)، «اهل کتاب»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، جلد دهم، تهران: مرکز انتشارات دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
ترمذی، محمد بن عیسی، (1403ق)، السنن، به کوشش عبدالوهاب عبد اللطیف، بیروت: دار الفکر.
ثعلبی، احمد بن محمد، (1422ق)، الکشف و البیان، به کوشش ابومحمد بن عاشور، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ثوری، سفیان بن سعید، (1403ق)، التفسیر، بیروت: دار الکتب العلمیه.
جصاص، احمد بن علی، (1415ق)، احکام القرآن، به کوشش عبد السلام محمد علی شاهین، بیروت: دار الکتب العلمیه.
دقیقیان، شیرین‌دخت، (1379ش)، نردبانی به آسمان: نیایشگاه در تاریخ و فلسفۀ یهود، تهران: انتشارات ویدا.
زین العابدین بن میرزا محمد، (بی‌تا)، مصباح الظلمات فی تفسیر التورات، نسخۀ خطی شم‍ 4026ـ 146/ 20 کتابخانۀ عمومی آیت الله گلپایگانی قم، استنساخ‌ شده در 1263ق به خط حسین بن محمد محسن اصفهانی.
سجادی، جعفر، (1382ش)، «بَداء»، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، جلد یازدهم، تهران: مرکز انتشارات دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
سید مرتضی، علی بن حسین، (1325ق)، الامالی، به کوشش محمد بدر الدین نعسانی، قاهره: مکتبة الخانجی.
شمس، محمد، (2014م)، مسألۀ برگزیدگی قوم بنی‌اسرائیل، سوئد: انتشارات دانشگاه اربرو.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، (1404ق)، الملل و النحل، به کوشش محمد سید کیلانی، بیروت: دار المعرفه.
صدرایی خویی، علی و حافظیان، ابوالفضل، (1388ش)، فهرست نسخه‌های خطی کتابخانۀ عمومی گلپایگانی قم، تهران: مجلس شورای اسلامی و مؤسسه فرهنگی الجواد.
طباطبایی، محمد حسین، (1412ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعۀ مدرسین.
طبرانی، سلیمان بن احمد، (1415ق)، المعجم الکبیر، به کوشش حمدی عبدالمجید سلفی، قاهره: مکتبة ابن تیمیه.
طبرسی، فضل بن حسن، (1377ش)، جوامع الجومع، تهران: دانشگاه تهران.
طبری، محمد بن جریر، (1415ق)، التفسیر، به کوشش خلیل میس و صدقی جمیل عطار، بیروت: دار الفکر.
طوسی‏، محمد بن حسن، (1383ق)، التبیان‏، به‏ کوشش‏ احمد حبیب قصیر عاملی‏، نجف: دار احیاء التراث‏.
عیاشی، محمد بن مسعود، (1380ق)، التفسیر، به کوشش هاشم رسولی محلاتی، تهران: اسلامیه.
عیوضی، حیدر، (1395ش)، «نخستین تلاشهای شیعی در تفسیر کتاب مقدس: مصباح الظلمات فی تفسیر التورات»، فصلنامه آینۀ پژوهش، سال27، ش6.
فخر رازی، محمد بن عمر، (بی‌تا)، التفسیر الکبیر، قاهره: المطبعة البهیه.
فَرّاء، یحیی بن زیاد، (بی‌تا)، معانی القرآن، به کوشش احمد یوسف نجاتی و دیگران، قاهره، الدار المصریة للتألیف و الترجمه.
فضل بن شاذان، (1347ش)، الایضاح، به کوشش جلال‌الدین محدث ارموی، تهران: دانشگاه تهران.
قمی، علی بن ابراهیم، (1387ق)، التفسیر، به کوشش طیب موسوی جزائری، نجف: مکتبة الهدی.
کشی، محمد بن عمر، (1404ق)، معرفة الرجال، اختیار شیخ طوسی، به کوشش مهدی رجائی، قم: آل البیت.
مجاهد بن جبر، (بی‌تا)، التفسیر، به کوشش عبدالرحمان طاهر سورتی، بیروت: المنشورات العلمیه.
مقاتل بن سلیمان بلخی، (2003م)، التفسیر، به کوشش احمد فرید، بیروت: دار الکتب العلمیه.
مهروش، فرهنگ، (1383ش)، «بنی‌اسرائیل»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی و دیگران، تهران: انتشارات دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.
میبدی، ابو الفضل، (1361ش)، کشف‌ الاسرار و عدة الابرار، به کوشش علی اصغر حکمت، تهران: بی‌نا.
نتصر، امنون، (1999م)، پژوهش‌های یهود ایران: پاد یاوند، لس‌آنجلس: انتشارات مزدا.
نحاس، احمد بن محمد، (1409ق)، معانی القرآن، به کوشش محمد علی صابونی، مکه: جامعة ام القری.
وزیر مغربی، حسین بن علی، (2000م)، المصابیح فی تفسیر القرآن العظیم، ضمن پایان نامۀ دکتری عبدالکریم بن صالح بن عبدالله زهرانی با همین عنوان، مکه: دانشگاه ام القری.
EJ: Encyclopedia Judaica, (2007), “Tefillin” by Louis Issac Rabinowitz, New York, Macmillan.
Gesenius, Friedrich Wilhelm, (1979), Gesenius’Hebrew - Chaldee lexicon to the Old Testament Scriptures, Baker Book House.
The Babylonian Talmud, (1984), London, the Soncino Press.
Rubin, Uri, (2005), The Qur’an: Hebrew translation from the Arabic, annotations, appendices and index, (הקוראן: תרגוםמערביתעםהערות, נספחיםומפתחות, תלאביב) Tel Aviv, Tel Aviv University Press.
Yaakov ibn Chaviv, (2004), Ein Yaakov, The Ethical and Inspirational Teachings of the Talmud, tr. Avraham Yaakov Finkel, New York, Rowman Littlefield Publishers.