اشتداد پذیری «علم» در پرتو نشانه‌شناسی «قوم یعلمون» در سورة فصّلت (بر مبنای نشانه‌شناختی گریماس)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه تهران

چکیده

نشانه‌شناسی یکی از روش‌های تحلیل متن است و قرآن‌کریم به‌عنوان ارزشمندترین متن ادبی، در جای‌جای آیاتش، سرشار از نشانه و رمز است که نشانه‌شناس باید این معانی را دریابد و به لایه‌های عمیق متن دست پیدا کند. خداوند در آیة سوم سورة فصّلت می‌فرماید: «کِتابٌ فصّلت آیاتُهُ قُرْآناً عَرَبِیًّا لِقَوْمٍ یَعْلَمُونَ»، در این آیه هدف از تفصیل آیات و عربی قرار دادن آن‌ها برای قومی است که می‌دانند. این پژوهش، درصدد است با استفاده از دانش نشانه‌شناسی و نظریة نشانه‌شناختی گریماس، در ارتباط با تقابل‌های دوگانه در ساختار زیربنایی گفتمان و نظام گفتمانی روایی به شناسایی تقابل‌ها و تعامل‌های «قوم یعلمون» در این سوره بپردازد و راهکارها و موانع رسیدن به علم را شناسایی کند. مؤلفان پس از بررسی به این نتایج دست یافتند که مهم‌ترین راهکارها برای رسیدن به علم عبارتند از: عزم و اراده، علاقه و میل درونی، هدف مشخص، استقامت، خشوع، نداشتن خوف و حزن و مهم‌ترین موانع رسیدن به علم نیز عبارتند از: اعراض و عدم پذیرش، استکبار و نداشتن هدف؛ چنان‌که دریافتند با تقویت راهکارها و ریشه‌یابی موانع و برطرف کردن آن‌ها می‌توان میزان بهره‌مندی از علم را افزایش داد و این‌چنین ذو مراتب بودن علم برای انسان را تصدیق کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
آدام، ژان میشل؛ زروار، فرانسوا (1385)، تحلیل انواع داستان، آذین حسین‎زاده و کتایون شهپرراد، تهران: قطره.
احمدی، بابک، (1380)، ساختار و تأویل متن، چاپ هشتم، تهران: مرکز.
اخوت، احمد، (1371)، دستور زبان داستان، اصفهان: نشر فردا.
اسکولز، رابرت، (1379)، در آمدی بر ساختارگرایی در ادبیات، ترجمه فرزانه طاهری، تهران: آگاه.
اشرفی، بتول؛ تاکی، گیتی؛ بهنام‌فر، محمد، (1394)، «تجزیه و تحلیل داستان حضرت یوسف(ع) در قرآن کریم بر اساس نظریه پراپ و گریماس»، فصلنامه جستارهای زبانی، شماره 7، صص 33-52.
پورشهرام، سوسن، (1389)، «خوانشی ساختارگرایانه از داستان کلاغ‌ها نادر ابراهیمی»، فصلنامه مطالعات ادبیات کودک، شماره 4، صص 77-99.
تایسن، لوئیس، (1387)، نظریه‌های نقد ادبی معاصر، ترجمه مازیارحسین زاده، فاطمه حسینی، تهران: نگاه امروز حکایت قلم نوین.
ﭼﻨﺪﻟﺮ، داﻧﻴﻞ، (1387)، ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎﻧﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ، ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻣﻬﺪی ﭘﺎرﺳﺎ، ﺗﻬﺮان: اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻮرة ﻣﻬﺮ.
حق بین، فریده؛ بیدادیان قمی، فهیمه، (1392)، «بررسی نشانه – معناشناسی آیات مربوط به قیامت و معاد از سوره قیامت بر پایه مطالعات نشانه شناختی گریماس»، فصلنامه زبان شناخت، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، سال 4، شماره 2، صص 51-74.
خادمی، نرگس؛ قوام، ابوالقاسم، (1390)، «شخصیت کنیزک در مثنوی معنوی»، فصلنامه نقد ادبی، ش 13، صص91-115.
دوسوسور، فردینان، (1389)، دوره زبان شناسی عمومی، ترجمه کوروش صفوی، چاپ سوم، تهران: هرمس.
دینه سن، آنه ماری، (1389)، در آمدی بر نشانه‌شناسی، ترجمه مظفر قهرمان، چاپ چهارم، آبادان: پرسش.
ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ، ﻓﺮﻫﺎد، (1389)، ﻣﻌﻨﺎﻛﺎوی: ﺑﻪ ﺳﻮی ﻧﺸﺎﻧﻪ‌ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ، ﺗﻬﺮان: نشر ﻋﻠﻢ.
ﺳﺠﻮدی، ﻓﺮزان، (1387)، ﻧﺸﺎﻧﻪ‌ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺎرﺑﺮدی، ﺗﻬﺮان: نشر ﻋﻠﻢ.
السیسور، ت، ا. پوپ (1383)، مروری بر مطالعات نشانه‌شناختی سینما، فرهاد ساسانی، چاپ نخست، تهران: سوره مهر.
شایگان فر، حمیدرضا، (1391)، نقد ادبی، تهران: انتشارات حروفیه.
شعیری، حمید رضا؛ وفایی، ترانه، (1388)، راهی به نشانه معناشناسی سیال: با بررسی موردی ققنوس نیما، تهران: علمی فرهنگی.
ﺷﻌﻴﺮی، ﺣﻤﻴﺪ رﺿﺎ، (1381)، ﻣﺒﺎﻧﻲ ﻣﻌﻨﺎﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻮﻳﻦ، ﺗﻬﺮان: سمت.
صدقی، حامد؛ گنج خانلو، فاطمه، (1395)، «تحلیل ساختار روایی داستان حضرت سلیمان(ع) و ملکه سبا بر پایه الگوی روایی گریماس»، فصلنامه پژوهش‌های ادبی قرآنی، سال 4، شماره 3.
طباطبایى، سید محمد‌حسین، (1417)، ‏المیزان فى تفسیر ‌القرآن‏، قم: جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم.
عیاشی، منذر، (1429)، العلاماتیه و علم النص، دمشق: دار المحبه.
غلامحسین‌زاده، غلامحسین؛ طاهری، قدرت‌ا...؛ کریمی، فرزاد (1389)، «روایت‌شناسی نشانه‌ها در افسانه نیما»، فصل نامه پژوهش‌های زبان و ادبیات فارسی.
فضیلت، محمود؛ نارویی، صدیقه (1391)، «تحلیل ساختاری داستان جولاهه با مار بر پایه نظریه گریماس»، فصل نامه سبک شناسی نظم و نثر فارسی.
قائمی‌نیا، علیرضا، (1385)، نشانه شناسی و فلسفه زبان، ذهن، شماره 27.
قائمی‌نیا، علیرضا، (1389)، بیولوژی نص، قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
ﮔﺮﻳﻤﺎس، آﻟﮋﻳﺮداس ژوﻟﻴﻦ، (1389)، ﻧﻘﺼﺎن ﻣﻌﻨﺎ، ﺗﺮﺟﻤﻪ و ﺷﺮح ﺣﻤﻴﺪرﺿﺎ ﺷﻌﻴﺮی، ﺗﻬﺮان: نشر ﻋﻠﻢ.
گیرو، پی یر، (1380)، نشانه‌شناسی، ترجمه محمد نبوی، تهران: نشر آگه.
لچت، جان (1378)، پنجاه متفکر بزرگ معاصر، از ساختارگرایی تا پسامدرنیته، محسن حکیمی، چاپ دوم، تهران: خجسته.
محمدی، محمد هادی؛ عباسی، علی (1381)، صمد: ساختار یک اسطوره، چاپ اول، تهران: چیستا.
ﻣﻌﻴﻦ، ﺑﺎﺑﻚ، (1383)، ﺳﻴﺮ زاﻳﺸﻲ ﻣﻌﻨﺎ، ﺗﻬـﺮان: اﻧﺘﺸـﺎرات ﻓﺮﻫﻨﮕﺴﺘﺎن ﻫﻨﺮ.
مکاریک، ایرناریما، (1384)، دانش‌نامه نظریة ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
هارلند، ریچارد، (1386)، دیباچه‌ای تاریخی بر نظریه ادبی از افلاطون تا بارت، ترجمه بهزاد برکت، گیلان: انتشارات دانشگاه گیلان.