مطالعات قرآن و حدیث

پژوهشی پیرامون انواع جدیدی از مغالطه در قرآن کریم

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد معارف اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

2 استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران.

چکیده

مغالطه یکی از طرق مهم اشتباه در استدلال و تحریف در تفکر است. آشنایی با انواع مغالطه سبب می­شود تا اندیشه انسان­ از زودباوری و سطحی‌نگری در برابر انواع خطاها در استدلال در امان بماند. انواع مغالطه‌ها، متعدد و قابل افزایش است و تشخیص و تکمیل انواع مغالطه، در علم منطق حائز اهمیت است. دقت در آیات قرآن کریم از حیث چگونگی طرح مناظره‌ها و تأکید قرآن بر نشان دادن وجه مغالطه و راه اظهار و غلبه بر مغالطات، بیانگر این مسأله است که قرآن کریم به سبک گفتگو در مناظره ‌توجه دارد. با تأمل در آیات قرآن کریم، مغالطاتی در مناظرات کافران با پیامبران الهی دیده می‌شود که می‌توان آنها را در انواع متعددی  طبقه‌بندی کرد و با دقت در آن­ها انواع دیگری از مغالطه‌ را تشخیص داد و به شمار انواع مغالطه‌های موجود اضافه کرد. برای تشخیص انواع مختلف مغالطه­ها ابتدا کل آیات، بررسی و انواع مغالطات مطرح در قرآن بررسی شد، سپس چند نوع مغالطه که می­توانست در دسته­بندی جدید یا متفاوتی قرار گیرد تحت عناوین ابداعی معرفی شد. در این راستا هفت نوع مغالطه­ ارائه می‌شود که عبارتند از: مغالطه­های استبعاد، حقیقت و مجاز، ظن و گمان، بود و نمود، برچسب، سوگند و خودبرتری عقلی.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
ابن سینا، (1373ش)، برهان شفاء، ترجمه و پژوهش مهدی قوام صفری، تهران: فکر روز.
توانایی، محمدحسین؛ بهاءالدینی، فرخنده (1388ش)، «بررسی مفهوم ظن و گمان در قرآن کریم»، فصلنامه علمی- پژوهشی علوم اسلامی، سال چهارم، شماره 15، صص 194-177.
ثقفی تهرانی، محمد (1398ق)، تفسیر روان جاوید، چاپ سوم، تهران: انتشارات برهان.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1407ق)، الصحاح، بیروت: دارالعلم.
حاجی اسماعیلی، محمدرضا؛ کمالوند، پیمان؛ رحیمی، سجاد (1392ش)، «نقش پیش­فرض­ها و پیش­فهم­ها در تفسیر قرآن کریم از منظر آیت­الله جوادی آملی»، دو فصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، سال ششم، شماره دوم، صص 101-79.
خرقانی، حسن (1380ش)، «درآمدی بر بحث سوگند در قرآن»، فصلنامه الهیات و حقوق، شماره 1، صص 55-39.
خندان، علی­اصغر (1396ش)، مغالطات، چاپ سیزدهم، قم: مؤسسه بوستان کتاب.
ذوقی، امیر (1392ش)، «نگره­ای جدید درباره انسجام متنی سوره­های قرآن کریم»، دو فصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، سال ششم، شماره دوم، صص 175-151.
شریعتی سبزواری، محمدباقر (بی­‌تا)، مناظره و تبلیغ؛ فن مناظره، مجادله، مغالطه و خطابه، تهران: بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج).
ضیاء، موحد (1388ش)، «پای سخن منطق»، خردنامه همشهری، شماره 32.
طباطبائی، محمدحسین (1363ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی.
طبرسی، فضل بن حسن (1390)ش، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تالیف محمد بیستونی، مشهد: آستان قدس رضوی.
طیب، سید عبدالحسین (1378ش)، ‌اطیب البیان فی تفسیر القرآن‌، چاپ دوم، ‌تهران: انتشارات اسلام‌.
عارف، رضا (1394ش)، مغالطه ­پژوهی نزد فیلسوفان مسلمان، چاپ دوم، تهران: بصیرت.
فارابی، محمد بن محمد (1410ق)، المنطقیات، تحقیق محمدتقی دانش­پژوه، قم: کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی.
فضل اللّه، محمدحسین (1417ق)، الیمین و العهد و النذر، بیروت: دار الملاک.
قرائتی، محسن (1383ش)، تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگى درس‌هایى از قرآن.
کلینی، محمد بن یعقوب (1365ش)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مطهری، مرتضی (1389ش)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
مکارم شیرازی، ناصر (1353ش)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
منتظری مقدم، محمود (1387ش)، منطق، چاپ دوم، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه قم.
موسوی همدانی، سید محمدباقر (1374ش)، ترجمه تفسیر المیزان، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
نبویان، محمود (1385ش)، «مغالطات»، معرفت فلسفی، سال سوم، شماره سوم، صص 156-109.
نراقی، مهدی (1385ش)، جامع­السعادات، ترجمه کریم فیضی، قم: انتشارات قائم آل محمد.
وایت، جمی (1395ش)، مغلطه راهنمای درست اندیشیدن، ترجمه مریم تقدیسی، تهران: ققنوس.
Kelley, David. (1949), The Art of Reasoning, NewYork: W. W. Norton & Company, Forth edition.
مطالعات قرآن و حدیث
دوره 12، شماره 2 - شماره پیاپی 24
تیر 1398
صفحه 83-101