تحلیل کارکرد افعال حرکتی در قرآن کریم با رویکرد شناختی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران.

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه سیستان و بلوچستان، ایران

چکیده

پژوهش حاضر به‌منظور بررسی کارکرد افعال حرکتی در قرآن کریم با رویکرد شناختی، در چارچوب رده­شناسی شناختی تالمی، گردآوری شده است. قرآن کریم با کاربرد افعال حرکتی، امور غیرمکانی و انتزاعیِ دور از فهم مخاطب را مفهوم­سازی کرده است. این نوشتار که به روش توصیفی ـ تحلیلی گردآوری شده، نمونه­­هایی از افعال حرکتی مسیرنما و شیوه­نما در قرآن کریم و نحوه مفهوم­سازی رویدادها در آیات قرآن را با تکیه بر اصول معناشناسی شناختی مورد بررسی قرار می­دهد. طبق بررسی­های انجام گرفته، در قرآن کریم انواع مختلف افعال حرکتی به‌منظور مفهوم­سازی امور انتزاعی مثل رحمت، حساب، ذکر، یوم و... استفاده شده و انواع مفاهیم معنایی حرکت در افعال قرآن بازنمایی شده است. گاهی فعل به صورت شیوه­نما به کار برده شده و مسیر در حروف حرکتی مفهوم­سازی شده و گاهی مسیر در خود فعل واژگانی شده است. حروف حرکتی (قمر) در قرآن کریم - که مسیر در آنها بازنمایی شده است- را می­توان با توجه به رابطه میان پیکر و زمینه، به دو گروه پویا و ایستا تقسیم کرد که هرکدام متناسب با مفهوم­سازی مورد نظر به کار رفته است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
ابن منظور، محمد بن کرم، ( 1414 ق)، لسان العرب، بیروت: دار صادر، چاپ سوم.
ابوالحسنی­چیمه، زهرا، (1390)، «انواع نمود واژگانی در افعال فارسی»، مجله ادب فارسی، دوره اول، ش6. صص101-120.
ابوزید، نصرحامد (1380)، معنای متن: پژوهشی در علوم قرآن، ترجمه مرتضی کریمی­نیا، تهران: انتشارات طرح نو.
باقری خلیلی، علی اکبر؛ محرابی کالی، منیره (1392)، «طرحواره چرخشی در غزلیات سعدی وحافظ»، فصلنامه علمی پژوهشی نقد ادبی، سال 6، ش 23، صص125-148.
بامشادی، پارسا؛ بامشادی، جواد؛ انصاریان، شادی (1395)، «بررسی معنایی سه حرف اضافه æ و tɑ، wæl در کردی گورانی از دیدگاه شناختی»، ماهنامه جستارهای زبانی، ش4، پیاپی32، صص 59-80.
بستانی، قاسم؛ سپه وند، وحید (1390)، «کاربرد روش­های معناشناسی نوین در پژوهش­های قرآنی»، مطالعات قرآن و حدیث، سال5، ش اول، صص 165-186.
بیاد، صغری (1395)، تصویر­پردازی­های حرکتی در جزءاول تا دهم قرآن کریم، پایان­نامه ارشد، بوشهر: دانشگاه خلیج فارس.
جاسم سلمان، علی (2003 )، موسوعه معانی الحروف العربیه، عمان: دار اسامه للنشر و التوزیع.
راسخ­مهند، محمد (1393)، درآمدی بر زبان­شناسی شناختی: نظریه­ها و مفاهیم، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی (سمت)، چاپ اول.
راغب اصفهانی، حسین­بن­محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن، تحقیق: صفوان عدنان داوودی، بیروت: دارالعلم الدارالشامیه، چاپ اول.
روشن، بلقیس؛ اردبیلی، لیلا (1395)، مقدمه­ای بر معناشناسی شناختی، تهران: نشر علم، چاپ دوم.
شاه حسینی، فائقه؛ روشن، بلقیس؛ صبوری، نرجس بانو (1395)، «بررسی تطبیقی افعال مسیرنمای زبان­های فارسی میانه و نو»، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 42، صص167-193.
صباحی گراغانی، حمید (1393)، بررسی زبان شناختی و روان شناختی تصاویر بیانی در قرآن کریم (مطالعه­ی مورد پژوهانه­ی سوره­ی مبارکه­ی بقره)، رساله­ی دکترا، مشهد: دانشگاه فردوسی.
صفایی بوشهری، غلامعلی (1379)، ترجمه و شرح مغنی الادیب عن کتب الاعاریب 1-4، اصفهان: مرکز تحقیقات رایانه­ای قائمیه اصفهان.
صفوی، کورش (1387)، درآمدی برمعناشناسی، تهران: شرکت انتشارات سوره مهر.
صفوی، کورش، (1382)، «بحثی درباره­ی طرح­های تصویری از دیدگاه معنی­شناسی شناختی»، نامه فرهنگستان، ش 21، صص 65-85.
طباطبایی، محمد حسین (1417ق)، المیزان فی تفسیرالقرآن، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، چاپ پنجم.
طبرسی، فضل­بن­حسن (1372)، مجمع­البیان فی تفسیر القرآن، به کوشش محمد جواد بلاغی، تهران: انتشارات ناصر خسرو، چاپ سوم.
فراهیدی، خلیل بن احمد (1410ق)، کتاب العین، قم: انتشارات هجرت، چاپ دوم .
فرع شیرازی، حیدر؛ بیاد، صغری ( 1437ق)، «تأثیر عنصر الحرکه للافعال فی الصور البیانیه حکم نهج البلاغه نموذجا »، افاق الحضاره الاسلامیه، اکادیمیه العلوم الانسانیه و الدراسات الثقافیه، شماره دوم، صص135-157.
قائمی، مرتضی؛ ذوالفقاری، اختر (1395)، «طرحواره­های تصویری در حوزه سفر زندگی دنیوی و اخروی در زبان قرآن»، فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش­های ادبی قرآنی، سال چهارم، ش 3. صص1-22.
قائمی­نیا، علیرضا (1390)، معناشناسی شناختی قرآن، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول.
گلفام، ارسلان؛ افراشی، آزیتا؛ مقدم، غزاله (1392)، «مفهوم­سازی افعال حرکتی بسیط زبان فارسی: رویکردی شناختی»، فصلنامه مطالعات زبان و گویش­های غرب ایران، سال اول، ش3. صص103-122.
محمدقاسمی، حمید (1387)، جلوه­هایی از هنر تصویرآفرینی در قرآن، تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی، چاپ اول.
مسگرخویی، مریم (1394)، «بازنمود اطلاعات شیوه در فعل­های حرکتی فارسی براساس نظریه الگوهای واژگانی شدگی»، نشریه پژوهش­های زبان‌شناسی تطبیقی، سال پنجم، ش10. صص 75-90.
نیلی پور، رضا (1394)، زبان‌شناسی شناختی و انقلاب دوم شناختی، تهران: هرمس.
هوشنگی، حسین و سیفی پرگو، محمود(1388)، «استعاره­های مفهومی در قرآن ازمنظر زبان‌شناسی شناختی»، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن، سال اول، ش3، صص9-34.
واعظی، هنگامه؛ نوعی هشجین، معراج؛ رضی نژاد، محمد ( 1395)، «بازنمود مفاهیم معنایی در افعال حرکتی زبان ترکی­ آذری براساس نظریه تالمی»، دوفصلنامه زبان­شناسی گویش­های ایرانی، سال اول، ش2، صص102-121.
ولایتی، مریم؛ مشکین فام، بتول (1389)، «نقش عنصر حرکت در حیات بخشی به تصاویر قرآنی و بررسی آن در جزء های 28 و 29 قرآن کریم»، تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شماره اول. صص105-138.
ویسی، الخاص؛ دریس، فاطمه (1394)، «کاربرد طرحواره­های تصویری در رباعیات وحشی بافقی از دیدگاه معناشناسی»، فصلنامه زیبایی شناسی ادبی، سال12، ش23، صص9-26.
یوسفی راد، فاطمه (1387)، بررسی حروف اضافه زبان فارسی در چارچوب معناشناسی شناختی با نگاه ویژه به حروف اضافه مکانی، رساله دکترا، تهران: دانشگاه تربیت مدرس.
Johnson, Mark, (1987) The Body in the Mind: The Bodily Basis of Meaning, Imagination and Reason. Chicago University Press, pp.356-360.
Lakoff, G. (1993), The contemporary theory of metaphor, In Geeraerts, Dirk (Ed.) Cognitive linguistics: basic readings, (Cognitive linguistics research; 34). Mouton de Gruyter Berlin, New York, pp.185-238.
Slobin, D. I. (2006a). “What Makes Manner of Motion Salient?”. In M. Hickmann & S. Robert (Eds.), Space In Language: Linguistic Systems and Cognitive Categories. Amsterdam / Philadelphia: John Benjamins, pp. 59-82
Talmy, L. (2000a). Toward a Cognitive Semantics. vol. 1. Cambridge: MIT Press.
Talmy,L (2000b). Toward a cognitive semantics, vol.2. cambridge: MIT Press.