گفتاری پیرامون حوزه‌های حدیثی مغفول در تفسیر قرآن کریم

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.

2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.

چکیده

روایات اهل‌بیت (ع) در تفسیر قرآن کریم، منبعی مهم جهت کشف معارف قرآنی و مراد جدی خداوند متعال از آیات است. به رغم جایگاه والای حدیث در علم تفسیر، اما چنان می‌نماید که در تفاسیر مأثور از این منبع به‌طور شایسته استفاده نشده است. این مقاله درصدد است پس از بیان ظرفیت‌های مغفول در حوزه احادیث، به چگونگی بهره‌برداری حداکثری از این ظرفیت‌ها بپردازد. در این راستا به واکاوی ادعیه و سیره به‌عنوان حوزه‌هایی مغفول از احادیث اهل‌بیت(ع) که در تفاسیر متداول کمتر التفاتی نسبت به آنها مشاهده می‌شود، پرداخته شده و ظرفیت این حوزه‌ها را با ارائه نمونه‌هایی کاربردی در حل چالش‌های تفسیری نشان داده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
علی بن الحسین (ع)، (1376ش)، الصحیفة السجادیة، قم: الهادی.
ابن أبی الدنیا، عبدالله بن محمد، (1408ق)، الفرج بعد الشدة، قاهرة: دار الریان.
ابن أعثم کوفی، أحمد، (1411ق)، الفتوح، بیروت: دار الأضواء.
ابن بابویه، محمد بن علی، (1403ق)، الخصال، قم: جامعه مدرسین.
ابن بابویه، محمد بن علی، (1404ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: جامعه مدرسین.
ابن بابویه، محمد بن علی، (1414ق)، الاعتقادات، بیروت: دار المفید.
ابن درید، محمد بن حسن، (1988م)، جمهرة اللغة، بیروت: دار العلم للملایین.
ابن سعد، محمد، (بیتا)، الطبقات الکبری، بیروت: دار صادر.
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، (1379ق)، مناقب آل أبی طالب، قم: علامه.
ابن طاووس، سید رضی الدین، (1348ش)، اللهوف، تهران: جهان.
ابن طاووس، سید رضی الدین، (1390ق)، إقبال الأعمال، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
ابن طاووس، سید رضی الدین، (1406ق)، فلاح السائل و نجاح المسائل، قم: بوستان کتاب. 
ابن عاشور، محمد طاهر، (1420ق)، تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابن عساکر، أبوالقاسم، (1415ق)، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دار الفکر.
ابن هشام، (1404ق)، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، قم: منشورات مکتبة آیة الله المرعشی النجفی.
احسانی فر لنگرودی، محمد، (1384ش)، «طرحی نو در تبیین غنای تفسیری احادیث اهل‌بیت (ع)»، مجله علوم حدیث، شماره38.   
اکبرنژاد، محمدتقی، (1378ش)، «نقل به معنی در دعا و دوره پس از تدوین»، کاوشی نو در فقه، شماره56.
بنانی، عبدالرحمن بن جارالله، (1424ق)، حاشیة العلامة البنانی علی شرح الجلال شمس الدین المحلی علی متن جمع الجوامع، بیروت: دار الفکر.
تیجان سیلا، احمد، (1425ق)، «علاقة المسلمین الأفارقة بأهل البیت عبر الصحیفة السجادیة»، مجموعه مقالات: الأبعاد الإنسانیة و الحضاریة فی الصحیفة السجادیة، دمشق: المستشاریة الثقافیة للجمهوریة الإسلامیة.
جوادی آملی، عبداله، (1378ش)، تسنیم، قم: اسراء.
جوادی آملی، عبداله، (1385ش)، پیامبر رحمت، قم: إسراء.
جوادی آملی، عبداله، (1389ش)، «سیری در حیات قرآنی و برهانی علامه طباطبایی»، مجله پژوهشی علامه، شماره26.
جوادی آملی، عبداله، (1425ق)، «التوحید والموحد فی الصحیفة السجادیة»، مجموعه مقالات تحت عنوان: الأبعاد الإنسانیة و الحضاریة فی الصحیفة السجادیة، دمشق: المستشاریة الثقافیة للجمهوریة الإسلامیة.
جوادی آملی، عبداله، (تابستان و پاییز 1384ش)، «قرآن در نهج‌البلاغه»، پژوهش‌های فقهی، سال اول، شماره2.
جونی، حسن جمیل، (1437ق)، القرآن بین العربیة و العربیة،بیروت: دار المرتضی.
جوهری، اسماعیل بن حماد، (1376ق)، الصحاح فی اللغة، بیروت: دار العلم.
حاکم نیشابوری، أبوعبدالله، (بیتا)، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دار المعرفة.
حسکانی، عبیدالله بن عبدالله، (1411ق)، شواهد التنزیل، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
الحمیدان، عصام بن عبد المحسن، (1424ق)،«من مصادر التفسیر السیرة النبویة»، مجله پژوهشی الحکمة، شماره27.
خامنه‌ای، سید علی، (1391ش)، انسان دویست و پنجاه ساله، تهران: موسسه ایمان جهادی.
خامنه‌ای، سید علی، (1392ش)، طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن، تهران: موسسه ایمان جهادی.
خصیبی، حسین بن حمدان، (1411ق)؛ الهدایة الکبری، بیروت: البلاغ.
خطیب بغدادی، احمد بن علی، (1416ق)، الجامع لأخلاق الراوی و السامع، بیروت: الرسالة.
خمینی، سید روح اله، (1389ش)، صحیفه امام، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار.
خمینی، سید روح اله، (1392ش)، تفسیر سوره حمد، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار.
خیاط، علی؛ مهدوی راد، محمدعلی، (1391)، «اقتباس، گونه‌ای از تجلّی قرآن در نیایش معصومان»، مجله علوم حدیث، شماره64.
رضازاده جودی، محمدکاظم؛ رضازاده جودی، مهدی، (1394ش)، «الگوی تمدنی اسلام در سیره نبوی با تکیه بر آیات قرآن کریم»، پژوهش نامه معارف قرآنی، شماره20.
رضایی اصفهانی، محمدعلی، (1388ش)، «زبان قرآن عرف عام یا خاص»، پژوهشنامه علوم و معارف قرآن کریم، شماره3.
رفیعی، علی، (1373ش)، شهاب شریعت، قم: کتابخانه عمومی آیة الله مرعشی نجفی.
سبط بن جوزی، یوسف بن عبد الله، (1418ق)، تذکرة الخواص، قم: منشورات الشریف الرضی. 
سلمانپور، محمدجواد، (1384ش)، «تحلیل زبان دعا»، مجله اندیشه دینی، پیاپی15.
شاهرودی، محمدرضا؛ حسن زاده، حمید، (1397ش)، «گونه شناسی تفسیر قرآن کریم بر پایه ادعیه مأثوره»، پژوهشنامه تفسیر و زبان قرآن، شماره13.
شریعتزاده خراسانی، محمود، (1393ش)، امام حسین (ع) شریک قرآن، قم: خادم الرضا (ع).
شریعتمدار جیلانی، رفیع بن علی، (1383ش)، رسالة فی علم الدرایة، ضمن رسائل فی درایة الحدیث، جمع آوری ابو الفضل حافظیان بابلی، قم: دار الحدیث.
شریف لاهیجی، محمد بن علی، (1373ش)، تفسیر شریف لاهیجی، تهران: مرکز نشر داد.
شهید أوّل، محمد بن مکی، (1410ق)، المزار، قم: إمام مهدی عجل الله فرجه.
شهید اول، محمد بن مکی، (1419ق)، ذکری الشیعة فی أحکام الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث.
شیخ بهایی، محمد بن حسین، (1382ق)، الحبل المتین فی احکام احکام الدین، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
صدرالدین شیرازی، محمد بن ابراهیم، (1361ش)، تفسیر القرآن الکریم، قم: نشر بیدار.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1388ش)، شیعه در اسلام، قم: دفتر تبلیغات.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1390ق)، المیزان، بیروت: الأعلمی.
طباطبایی، سید محمدکاظم، (1384ش)، «نقش احادیث در فهم آیات»، مجله علوم حدیث، شماره35.
طبرانی، سلیمان بن احمد، (1415ق)، المعجم الأوسط، قاهرة: دار الحرمین.
طهرانی، ابو الفضل، (1376ق)، شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور، تهران: مرتضوی.
طوسی، محمد بن الحسن، (1411ق)، مصباح المتهجد، بیروت: فقه الشیعة.
عابدینی، محمدرضا، (1395ش)، سیره تربیتی پیامبران سلسله مباحث سمت خدا (حضرت آدم (ع))، قم: عطش
غلامعلی، احمد، (1389ش)، «قرآن و صحیفه سجادیه درونمایه های مشترک»، مجله علوم حدیث، شماره57.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، (1416ق)، التفسیر الصافی، تهران: صدر.
قمی، علی بن ابراهیم، (1404ق)، تفسیر القمی، قم: دار الکتاب.
قندوزی، سلیمان بن إبراهیم، (1416ق)، ینابیع المودة لذوی القربی، قم: انتشارات أسوه.
کلینی، محمد بن یعقوب، (1388ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
لسانی فشارکی، محمد علی؛ غلامی، مهدی، (1390ش)، آموزش زبان قرآن، قم: زینی.
مبرد، محمد بن یزید، (1421ق)، الفاضل، قاهرة: دار الکتب المصریة.
مجلسی، محمد باقر، (1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الطهار(ع)، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
محمدی ری شهری، محمد، (1390ش)، درآمدی بر تفسیر روایی جامع، تهران: دار الحدیث.
مطهری، مرتضی، (1367ش)، سیری در سیره نبوی، تهران: صدرا.
معرفت، محمدهادی، (1383ق)، التفسیر الأثری الجامع، قم: التمهید.
مفید، محمد بن محمد، (1410ق)، المقنعة، قم: جامعه مدرسین.
میرزای قمی، ابوالقاسم، (1378ق)، قوانین الأصول، تهران: إسلامیة.
نصیری، علی، (1394ش)، آشنایی با علوم حدیث، قم: مرکز مدیریت.
نوری، علی بن جمشید (ملا علی نوری) و دیگران، (1385ش)، «تفسیر سورة الاخلاص علی بن جمشید نوری مازندرانی (ملا علی نوری)»، مجله آفاق نور؛ نخستین گاهنامه میراث قرآنی، سال2، شماره4.