بررسی علت استغفار حضرت داوود(ع) در آیة «وَ ظَنَّ داوود أَنَّمَا فَتَنَّاهُ فَاسْتَغْفَرَ رَبَّهُ...»

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه قم

2 دانشجوی دکتری تفسیر تطبیقی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم. قم، ایران.

چکیده

در رهنمودهای اهل‌بیت(ع)، بر اساس تعالیم قرآن، انبیاء(ع) از ارتکاب گناه معصوم می­باشند، اما برخی از آیات قرآن کریم در ظاهر خلاف این باور را نشان می­دهند. از جمله این آیات، آیه 24 سورة مبارکة «ص» است که استغفار حضرت داوود(ع) از سخنی که در مقام قاضی دربارة اختلاف میان دو متخاصم بیان فرمود را حکایت کرده است. مفسران در مورد علت این استغفار، آراء متفاوتی دارند اما هیچ یک از این آراء بدون اشکال نیست. مقالة حاضر پس از بررسی و نقد آراء موجود، به استناد قرائنی از آیات و روایات، علت استغفار داوود(ع) را قضاوت به شیوة فصل الخطابی می­داند. بر اساس این قرائن، استفاده از شیوة فصل الخطابی در قضاوت، مشکلاتی را برای آن حضرت در جامعه به وجود آورده بود و آن حضرت برای جلوگیری از این مشکلات، از خدا خواست تا در قضاوت­های آینده، از این شیوه استفاده نکند و تنها به روش معمول میان مردم قضاوت کند و این درخواست پذیرفته شد. اما در ماجرایی دیگر، آن حضرت مجدد از همان شیوة قضاوت پیشین استفاده نموده و علت استغفار نیز به این ماجرای دوم بازگشت دارد. این پژوهش به دنبال آن است که چگونگی این ماجرا و علت استغفار را بررسی نماید. رویکرد این پژوهش، قرآن محوری است که بر این مبنا، محکمات دینی (محکمات عقل، قرآن، سنت، تجربه، ادبیات، سیره عقلاء و متشرعه و...) برمحور قرآن کریم داور اندیشه­ها و عملکردهای دینی شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
ابن عاشور، محمد بن طاهر (بی‌تا)، التحریر و التنویر، بیروت: موسسه التاریخ.
آلوسی بغدادی، محمود (1405ق)، روح­المعانی فی­تفسیر القرآن العظیم و السبع المثانی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
بحرانى، سید هاشم (1416ق)‏، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: بنیاد بعثت‏‏.
بروجردى، سید محمد ابراهیم (1366ش)‏، تفسیر جامع‏، تهران: انتشارات صدر‏‏.
بغوى، حسین بن مسعود (1420ق)، معالم التنزیل فى تفسیر القرآن‏، تحقیق: عبدالرزاق المهدى، بیروت: داراحیاء التراث العربى‏‏.
جوادی آملی، عبدالله (1393)، تفسیر تسنیم، قم: مؤسسه اسراء.
حر عاملى، محمد بن حسن (1409ق)‏، تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت (ع)‏.
حسینى شاه عبدالعظیمى، حسین بن احمد (1363ش)، تفسیر اثنا عشرى‏، تهران: انتشارات میقات‏‏.
حسینى همدانى، سید محمد (1404ق)، انوار درخشان‏، محقق: محمد باقر بهبودى‏، تهران، کتابفروشى لطفى.
حویزى­، عبد على بن جمعه (1415ق)‏، تفسیر نورالثقلین‏، تحقیق: سید هاشم­ رسولى ­محلاتى‏، قم‏: انتشارات اسماعیلیان‏‏.
راغب اصفهانى، حسین بن محمد (1412ق)، المفردات فی غریب القرآن‏، تحقیق: صفوان عدنان داودى، بیروت: دارالعلم الدار الشامیة.
زمخشرى، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت: دار الکتاب العربی.
سیوطی، جلال الدین (1404ق)، الدرالمنثور فى تفسیرالمأثور، قم: کتابخانه آیةالله مرعشى نجفى.
طباطبایى، سیدمحمد حسین (1417ق)‏، المیزان فى تفسیر القرآن‏، قم: دفتر انتشارات اسلامى.
طبرسى، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فى علوم القرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبرى، محمد بن­جریر (1412ق)، جامع البیان عن تأویل آی القرآن‏، بیروت: دارالمعرفه‏.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
طوسى، محمد بن الحسن (1407ق)‏، تهذیب الأحکام، محقق: حسن الموسوى‏، تهران: دار الکتب الإسلامیة‏‏.
عاملى، على بن حسین (1413ق)‏، الوجیز فى تفسیر القرآن العزیز، تحقیق مالک محمودی، قم: دار القرآن الکریم‏.
عبدالجبار بن احمد، ابوالحسن (مشهور به قاضی عبدالجبار معتزلی) (بی­تا)، المغنی فی ابواب التوحید و العدل، مصر: الدار المصریة.
عبدالجبار بن احمد، ابوالحسن (مشهور به قاضی عبدالجبار معتزلی) (1408ق)، شرح اصول الخمسة، مصر: مکتبة وهبة.
فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن­عمر (بی­تا)، لباب الاشارات و التنبیهات، محقق: احمد حجازی، مصر: مکتبة الکلیات الازهریه.
فخرالدین رازى، ابوعبدالله محمد بن­عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب‏، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، محقق: علی اکبر غفارى و محمد آخوندى، تهران: دارالکتب الإسلامیة‏.
مجلسی، محمد باقر (1403ق)، بحارالانوار الجامعة لدرر اخبار الأئمة الاطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
مصطفوى، حسن (1430ق)‏، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم‏، بیروت: دار الکتب العلمیة‏‏.
مکارم شیرازى، ناصر (1374ش)، تفسیر نمونه‏، تهران: دارالکتب الإسلامیّه.
واحدی، علی­بن احمد (1411ق)، اسباب النزول القرآن، تحقیق کمال بسیونى زغلول‏، بیروت‏: دارالکتب العلمیة‏.
www.portal.esra.ir.