بررسی و نقد مبانی نصرحامد ابوزید در اثبات تاریخ‌مندی قرآن کریم

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران

2 استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

چکیده

مهم‌ترین موضوعی که نصرحامد ابوزید(1943-2010 م) در مباحث تأویلی خویش بر آن تأکید دارد تاریخ‌مندی قرآن کریم است. به این معنا که خداوند، قرآن را در برهه‌ی زمانی خاصی و مبتنی بر نظام فرهنگی و زبانی مردم آن زمان نازل کرده است. از این رو متن قرآن محصولی فرهنگی است و آموزه­های آن مطابق با فرهنگ و نیازهای زمان نزول است و در ارتباط با بافت همان زمان معنا پیدا می­کند و کارکرد چندانی در دیگر زمان­ها ندارد. ابوزید برای اثبات این مدعا، به نظریه‌های مختلفی از متقدمان و متأخران تمسک جسته است. در این مقاله با روش «توصیف و تحلیل»، به بررسی هریک از این نظریه‌ها و چگونگی استفاده­ی ابوزید از آن‌ها در اثبات تاریخ‌مندی قرآن پرداخته می­شود، و معلوم می­گردد که استفاده‌ی ابوزید کاملاً‌ به‌ صورت گزینشی بوده و او بدون پای­بندی به تمام نتایج آن نظریه­ها، صرفاً هرآنچه را مؤید نظر خویش یافته، برگزیده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
ابن بابویه، محمد بن علی (1398ق)، التوحید، قم: جامعه مدرسین.
ابوزید، نصرحامد (1389ش)، معنای ‌متن، ترجمه‌ی مرتضی‌کریمی‌نیا، تهران: طرح‌نو.
ابوزید، نصرحامد (1992م-الف)، إشکالیات ‌القراءة و آلیات ‌التأویل، الدار‌البیضاء: المرکز ‌الثقافی‌‌العربی.
ابوزید، نصرحامد (1992م-ب)، نقد الخطاب الدینی، قاهرة: سینا للنشر.
ابوزید، نصرحامد (1995م)، النص السلطة الحقیقة، الدار البیضاء: المرکز الثقافی العربی.
جارالله، زهدی حسن (1974م)، المعتزلة، بیروت: الاهلیة للنشر و التوزیع.
الجرجانی، عبدالقاهر (2000م)، دلائل الاعجاز فی علم‌ المعانی، تحقیق ‌یاسین‌الأیوبی، بیروت: المکتبةالعصریة.
جوادی آملی، عبدالله (1379ش)، فطرت در قرآن، قم: اسراء.
جلیلی، سید هدایت (1373ش)، «وحی در همزبانی با بشر و هم­لسانی با قوم»، مجله کیان، ش23، صص37-44.
سبحانی، جعفر (1420ق)، الموجز فی اصول الفقه، قم: مؤسسة الإمام الصادق.
سبحانی، جعفر (1377ش)، سیمای انسان کامل در قرآن، قم: دفتر تبلیغات اسلامی.
سوسور، فردینان دو (1378ش)، دوره‌ی زبان‌شناسی عمومی، ترجمه کوروش صفوی، تهران: هرمس.
صدر، سیدمحمدباقر (1417ق)، بحوث فی علم الاصول، قم: مؤسسة دائرة المعارف الفقه الإسلامی طبقاً لمذهب أهل البیت.
طباطبایی، سید محمدحسین (1374ش)، اصول فلسفه و روش رئالیسم، تهران: صدرا.
طباطبایی، سید محمدحسین (1387ش)، قرآن در اسلام، قم: بوستان کتاب.
علی، جواد (1976ق)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت: دار العلم للملایین.
عرب­صالحی، محمد (1391ش)، تاریخی­نگری و دین، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
عرب صالحی، محمد (1393ش)، مجموعه مقالات جریان­شناسی و نقد اعتزال نو (جلد 4: چالش با ابوزید)، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
علوی­نژاد، سیدحیدر (1379ش)، «فهم متن در افق تاریخی آن»، مجله پژوهش­های قرآنی، ش21و22، صص178-217.
قائمی­نیا، علیرضا (1390ش)، «نقد تاریخیت قرآن»، مجله مطالعات تفسیری، ش6، صص9-26.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مجلسی، محمدباقر (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مشرف، مریم (1386ش)، «نظم و ساختار در نظریه بلاغت جرجانی»، پژوهشنامه‌ علوم ‌انسانی، ش54، صص 403-416.
مصباح یزدی، محمد تقی (1370ش)، آموزش فلسفه، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدی، محمد تقی (1390ش)، قرآن شناسی، قم: انتشارات موسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی.
مطهری، مرتضی (1381ش)، مجموعه آثار، تهران: صدرا.
مظفر، محمدرضا (1388ق)، المنطق، نجف: مطبعة النعمان.
مفید، محمد بن محمد (1414ق)، أوائل المقالات فی المذاهب و المختارات، تحقیق شیخ ابراهیم الأنصاری، بیروت: دار المفید.
نصر، سیدحسین (1382ش)، آرمان­ها و واقعیت­های اسلام، ترجمه إنشاء­الله رحمتی، تهران: جامی.
نصری، عبدالله (1381ش)، «ابوزید و قرائت متن در افق تاریخی»، مجله قبسات، ش23، صص94-105.
واعظی، احمد (1389ش)، «نقد تقریر نصر حامد ابوزید از تاریخ­مندی قرآن»؛ مجله قرآن شناخت، ش6، صص42-65.
ولفسن، هری اوسترین (1368ش)، فلسفه علم کلام، ترجمه احمد آرام، تهران: الهدی.
Abu zaid, Nasr hamid, (2001). Ein Leben mit dem Islam, Freiburg: Herder.
Gadamer, Hans Georg, (1989). Truth & Method, New York: Continuum.
Hirsch, Eric Donald, (1967). Validity in Interpretation, New Haven and London: Yale University