مطالعات قرآن و حدیث

کارکرد عناصر انسجام غیر ساختاری در دعای هجدهم صحیفه سجادیه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه ولایت، ایرانشهر، ایران.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات عربی دانشگاه ولایت ایرانشهر، ایران

3 مربی گروه معارف اسلامی دانشگاه ولایت ایرانشهر، ایران

چکیده

نظریه زبانشناسی "سیستمی - نقشی" مایکل هالیدی از مهم‌ترین نظریات زبانشناسی است که در چارچوب نقشگرایی به‌شکلی نظام‌مند به تحلیل متون ادبی مختلف می‌پردازد. او در بخشی از این نظریه، از شاخص‌هایی سخن می‌گوید که یک متن منسجم باید داشته باشد. سپس رقیه حسن با ارائه نظریه مجزّایی به‌نام "هماهنگی انسجامی" به تکمیل نظریه همسرش می‌پردازد. در این پژوهش، بر اساس نسخة تکامل‌یافتة نظریة هالیدی و حسن 1985م، و نیز مفهوم هماهنگی انسجامی که رقیه حسن در سال 1984م مطرح کرد، انسجام و ابزارهای انسجام‌بخش آن، در دعای هجدهم صحیفه سجادیه، به‌ بوتة نقد و ارزیابی توصیفی - تحلیلی و آماری گذاشته می‌شود. هدف نگارنده در این مقاله آن است تا با اتکا به نظریة مذکور، انسجام، عوامل و نیز میزان این انسجام را در متن دعای هجدهم صحیفه سجادیه، تبیین نماید. دستاورد پژوهش نشان از وجود انسجام متنی بسیار بالا و نزدیک به 100% درصد را دارد که از منظر دانش زبانشناسی قابل توجّه و تأمّل است. عوامل و ابزارهای دستوری و واژگانی انسجام غیر ساختاری، در متن دعای هجدهم صحیفه سجادیه، حضوری غالب و چشمگیر دارند. این بسامد بالای فراوانی عوامل انسجام غیر ساختاری در متن دعا، عمدتاً نمایانگر توفیق امام سجاد (ع) در بازتاب دقیق مفاهیم دعا در صحیفه سجادیه است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
آقا گل­زاده، فردوس (1394ش)، تحلیل گفتمان انتقادی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
اندلسی، أبوحیان (1420ق)، البحر المحیط فی التفسیر، التحقیق: صدقی محمد جمیل، بیروت: دارالفکر.
تفتازانی، مسعود بن عمر (1388ش)، شرح المختصر علی تلخیص المفتاح، قم: اسماعیلیان.
چامسکی، نوام(1387ش)، زبان و ذهن، ترجمة کـورش صـفوی، ط4، تهـران:هرمس.
الدعاس، أحمد عبید؛ حمیدان، أحمد محمد؛ القاسم، إسماعیل محمود (1425ق)، إعراب القرآن الکریم، الطبعة الأولی، دمشق: دارالمنیر ودارالفارابی.
زمانی، محمدحسن؛ قانعی اردکانی، علی (1391ش)، نقد شبهات مستشرقان درباره تناسب آیات قرآن، مجله قرآن پژوهی خاورشناسان، شماره 12.
سارلی، ناصر قلی؛ ایشانی، طاهره (1390ش)، «نظریه انسجام و هماهنگی انسجامی و کاربست آن در یک داستان (قضه نردبان)»، فصلنامه زبان پژوهی، دانشگاه الزهرا (س)، شماره 4.
سجودی، فرزان (1393ش)، نشانه شناسی کاربردی، تهران: نشر علم.
سکاکی، أبویعقوب یوسف ابن أبی بکر (1987م)، مفتاح العلوم، تعلیق و ضبط، نعیم زرزور، بیروت: دارالکتب العلمیة.
صحیفه کامله سجادیه و رساله حقوق امام سجاد (ع) (1390ش)، مترجم: مهدی الهی قمشه­ای، قم: مؤسسه انتشارات نشتا.
لطفی­پورساعدی، کـاظم (1387ش)، درآمدی به اصول و روش ترجمـه، تهـران: مرکز نشر دانشگاهی
مهاجر، مهران؛ نبوی، محمد (1376ش)، به سوی زبانشناسی شعر، تهران: نشر مرکز.
موندی، جرمی (1389ش)، درآمدی بر مطالعات ترجمه، ترجمه الهه ستوده­نیا و فریده حق­بین، تهران: علم.
نعمتی­قزوینی، معصومه؛ ایشانی، طاهره (1394ش)، «مقایسه کاربست عوامل انسجام در سورة اعلی و ترجمه آن از صفارزاده»، فصلنامه قرآن پژوهی، سال بیستم، شمارة 1، صص145-120.
نغزگوی کهن، مهرداد (1392ش)، «بررسی کلمات ربط تقابلی فارسی و چگونگی تکوین آنها»، فصلنامه جستارهای زبانی، دورة 4، شمارة 4، صص25-245.
هالیدی و حسن (1393ش)، زبان، بافت و متن، ترجمه مجتبی منشی­زاده و طاهره ایشانی، تهران: نشر علمی.
یارمحمدی، لطف­الله (1383ش)، گفتمان­شناسی رایج و انتقادی، تهران: نشر هرمس.
Halliday, M. A. K. (1985). An introduction to functional grammar. London: Edward Arnold.
Halliday, M. A. K. & cristian M.I.M. Matthiessen (2004), An Introduction to Functional Grammar, London: Hodder Arnold.
مطالعات قرآن و حدیث
دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 26
فروردین 1399
صفحه 247-270