روابط معنایی «سکینه» و «لیل» در قرآن کریم و تأثیر آن در سبک زندگی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران

3 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه میبد، ایران

4 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی، یزد، ایران.

چکیده

بی­شک یکی از بهترین و معتبرترین راهکارها برای ترسیم الگوی سبک زندگی اسلامی، مراجعه به قرآن کریم به عنوان کتاب راهنمای بشریت و هدایت­گر سعادت است که در دو بُعد دنیوی و اخروی دستورالعمل‌هایی را برای انسان­ها بیان نموده است. در خصوص مواجهه با قرآن کریم و آیات متعدد آن نیز به نظر می­رسد بهترین راهکار جهت کشف و استخراج مؤلفه­های سبک زندگی اسلامی، استفاده از روش معناشناسی و شناسایی روابط معنایی میان واژگان قرآنی است. اگر بتوان روابط معنایی معنادار میان واژگان و مفاهیم قرآنی را کشف و تبیین نمود، در آن صورت می­توان به بسیاری از سؤالات و پرسش­های مستحدثه پاسخ گفته و دریچه­ای به فهم موضوعات جدید گشود. از جمله مهم­ترین واژگان قرآنی که به نظر می­رسد بیانگر مؤلفه­ها و مفاهیمی درخصوص سبک زندگی اسلامی به‌ویژه در طول شبانه‌روز باشند، واژگان «سکینه» و «لیل» است که در این پژوهش تلاش شده به‌منظور شناسایی دقیق مفاهیم و روابط معنایی که میان آن­ها وجود دارد، با استفاده از روش « معناشناسی ساختاری ـ توصیفی» به تبیین روابط معنایی آن­ها پرداخته و از ره­آورد آن، الگوی سبک زندگی اسلامی را ترسیم کنیم. یافته­های تحقیق بیانگر این مطلب هستند که سه مفهوم «عبادت»، «استراحت» و «ازدواج» به‌مثابه رابط معنایی میان دو واژه «لیل» و «سکینه» وجود داشته که الگوی سبک زندگی را در سه حوزه رابطه با خدا، رابطه با خود و رابطه با دیگران ترسیم می­نمایند. بررسی بیشتر این مفاهیم، محققین را با مؤلفه­ها و ارکان هرکدام را از این مفاهیم در زیرشاخه­های معنویّت، معیشت و معاشرت آشنا کرده که نمودار کلی آن در پایان ترسیم شده است.

تازه های تحقیق

نتایج تحقیق

تحول در سبک زندگی با رویکرد اسلامی مبتنی بر ویرایش در لایه ظاهری زندگی با فعال­سازی و غیر فعال­سازی برخی فعالیت­ها در مقاطع خاص می­باشد. سبک زندگی، وقتی مطلوب و متناسب با ارزش­های اسلامی است که فرد به تمام روابط سه گانه (ارتباط با خدا، خود و دیگران) توجه داشته باشد و اهمیت هر یک از این تعاملات را در چارچوبی که دستورات اسلامی مشخص کرده­اند، مدنظر داشته باشد.

در این مقاله تلاش شد با استفاده از روش «معناشناسی» و تکنیک کشف «روابط معنایی»، به تحلیل و تبیین روابط معنایی چند واژه کلیدی قرآن کریم برای دستیابی به الگوی سبک زندگی انسان به‌ویژه در طول شب پرداخته شود. به همین منظور پس از ارائه تعریف واژگان زندگی و سبک زندگی، به معرفی روش معناشناسی پرداخته و ضرورت و چگونگی استفاده از روش «روابط معنایی» برای دستیابی به مفاهیم و مؤلفه‌های بنیادین را تبیین کردیم.

در فرایند اجرای روش برای دستیابی به هدف تحقیق، به معناشناسی واژگان «لیل» و «سکینه» در قرآن کریم پرداخته شد و تلاش گردید فراتر از محتوای خاص این واژگان، روابط معنایی آن­ها با یکدیگر بررسی شود. در نهایت یافته­های تحقیق بیانگر آن بودند که سه واژه کلیدی به عنوان رابط معنایی این دو واژه قرآنی، نقش پررنگی بازی می­کنند که عبارتند از: «عبادت»، «استراحت» و «ازدواج».

بررسی دقیق آیاتی که بیانگر روابط معنایی فوق الذکر بودند، نشان داد که مجموعه این سه واژه در واقع بیانگر روابط انسان در سه حوزه رابطه با خدا، رابطه با خود و رابطه با دیگران است، لذا به همین دلیل کل یافته­های تحقیق را در این سه حوزه تقسیم کرده و به تبیین ماهیت و چیستی واژگان رابط معنایی در این سه حوزه پرداختیم.

در حوزه رابطه انسان­ها با خدا، مهم­ترین کلیدواژه مطرح «عبادت» است که با زیرشاخه­های «نماز خواندن»، «تسبیح گفتن» و «قرائت قرآن» در آیات مختلف بیان شده و کارکرد همه آن­ها ایجاد آرامش و سکینه دانسته شده است.

در حوزه رابطه انسان­ها با خود، مهم­ترین کلیدواژه مطرح «استراحت» است که با زیرشاخه­های «خوابیدن»، «مطالعه کردن»، «تفکر کردن» در آیات مختلف بیان شده و کارکرد همه آن­ها ایجاد آرامش و سکینه دانسته شده است.

در حوزه رابطه انسان­ها با دیگران، مهم­ترین کلیدواژه مطرح «ازدواج» است که با زیرشاخه های «نکاح»، «حضور در خانواده و گفتگو با دیگران»، «ارضای نیازهای جنسی» در آیات مختلف بیان شده و کارکرد همه آن­ها ایجاد آرامش و سکینه دانسته شده است.

توجه به مؤلفه­های معنایی و آن­چه به عنوان نتیجه تحلیل روابط معنایی واژگان لیل و سکینه در قرآن کریم به دست آمده، می‌تواند الگویی برای سبک زندگی اسلامی در جوامع انسانی باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

مراجع

قرآن کریم.
آزاد، حسین ( 1380)، «بررسی تأثیر آرامش عضلانی بر کاهش اضطراب»، فصلنامه روانشناسی، دوره 45، شماره 157.
ابن بابویه، محمدبن­علی (1417)، الامالی، قم: نشر مؤسسه بعثت.
ابن منظور، محمد بن مکرم، (1426ق)، لسان العرب، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
امین، نصرت بیگم، ( 1389)، مخزن العرفان در تفسیر قرآن، اصفهان: نشر گل بهار.
ایازی، محمدعلی (1383)، «معناشناسی و رابطه آن با دانش تفسیر قرآن کریم»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، شمارۀ 2، صص 66-45.
ایزوتسو، توشیهیکو (1363)، خدا و انسان در قرآن، ترجمۀ احمد آرام. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
باصری، احمد؛ علوی­وفا، حمید؛ رضایی، سیدفردین (1396)، «شیوه­های ایجاد آرامش روانی از دیدگاه قرآن»، فصلنامه روان­شناسی نظامی، دوره 8، شماره 31.
بی یرویش، مانفرد (1374)، زبان‌شناسی جدید، ترجمه محمدرضاباطنی، تهران: نشر آگاه.‏
جوادی آملی، عبدالله (1388)، تفسیر موضوعی قرآن، قم: نشر إسراء.
حر عاملی، محمدبن حسن ( 1409)، وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل­الشریعه، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412)، المفردات فی غریب ­القرآن، بیروت: دار العلم.
شعیری، حمیدرضا (1388)، مبانی معناشناسی نوین، تهران: سمت.‏
صفوی، کورش (1379)، درآمدی بر معنا‌شناسی، تهران: سوره مهر.
صفوی، کورش (1382)، معنی شناسی کاربردی، تهران: نشر همشهری.
طاهرزاده، اصغر (1387)،زن آنگونه که باید باشد، اصفهان: نشر لب المیزان.
طباطبائی، محمدحسین ( 1402)، المیزان فی تفسیر ­القرآن، بیروت: مؤسسه الاعلمی ­للمطبوعات.
طبرسى، فضل بن حسن (1380)، الآداب الدینیة للخزانة المعینیة، ترجمه عابدى، قم: نشر زائر.
علیزمانی، امیرعباس (1386)، «معنای معنای زندگی»، فصلنامه نامه حکمت، شماره 17، صص 59-89.
فخر رازی، محمد (بی­تا)، تفسیر کبیر (مفاتیح ­الغیب)، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
فراهیدی، خلیل بن احمد، (1409)، کتاب العین، قم: نشر هجرت.
فعالی، محمدتقی (1391)، «آرامش، رهیافت ها و راهکارها (با تأکید بر آموزه های اسلامی)»،پژوهش‌نامه اخلاق، سال پنجم، شماره 18.
قرشی بنایی، علی­اکبر (1412)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب ­الاسلامیه.
کاویانی، محمد (1391)، سبک­ زندگی­اسلامی و ابزار سنجش­ آن، قم: پژوهشگاه حوزه­ و دانشگاه.
کجباف، محمدباقر و دیگران (1390)، «رابطه سبک زندگی اسلامی با شادکامی»، فصلنامه روانشناسی دینی، شماره 7، صص 34-49.
کشاورز افشار، حسین (1395)، «اثر گشتالت­درمانی بر اضطراب فراگیر و اضطراب امتحان دانشجویان»، فصلنامه روانشناسی، دوره 7، شماره 28.
مامقانی، عبدالله (1427ق)، مرآة الکمال لمن رام درک مصالح الاعمال، قم: نشر دلیل ما.
مجلسى، محمد باقر (1364)، بحار الأنوار الجامة لدرر الاخبار الائمة الاطهار علیهم السلام، بیروت: دار الکتب العلمیة.
محجوب، محمدجعفر (1376)، مدینة الادب، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مطیع، مهدی (1387)، رسالهدکتری: معناشناسی زیبایی در قرآن کریم، تهران: دانشگاه امام صادق(علیه السلام).
مکارم شیرازی، ناصر و همکاران (1371)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب ­الاسلامیه.
ملکیان، مصطفی (1385)، معنای زندگی، تهران: نشر هستی ­نما.
مهدوی کنی، سعید (1387)، «مفهوم سبک زندگی و گستره آن در علوم اجتماعی»، فصلنامه تحقیقات فرهنگی، تهران: شورای عالی انقلاب فرهنگی.
میرزایی اصل، ولی ­الله ( 1377)، «عوامل آرامش روح انسان از نظر قرآن»، نشریه دانشور، دوره 8، شماره33.
نراقی، ملااحمد (1371)، معراج ­السعادة، قم: انتشارات هجرت.
نظری، ایمان؛ محمدی، مسعود؛ نظیری، قاسم ( 1393)، «اثربخشی گشتالت­درمانی به شیوه گروهی بر کاهش علائم اختلال استرس پس از سانحه در جانبازان»، مجله روان­شناسی بالینی، شماره 8، صص 89-103.
هندی، ل. بی و دیگران (1383)، اوقات فراغت و سبک های زندگی جوانان، ترجمه فرامرز ککولی دزفولی و مرتضی ملانظر، تهران: سازمان ملی جوانان.
Adler, a. (1956), the individual psychology of alfred adler, newyork: basic books inc. american heriage Dic.
Heidegger, Martin,(1962), Being and Time, translate by J.Macquarrie & E.S ‎Robinson, Harper, New York.‎
Helicon, S. Reber, A, (1995), Dictionary of Psychology Oxford.
Quinn, Philip, (2000), How Chirstianity Secures Lifes Meaning, in The ‎Meaning of Life in the World Religions, e.d Runzo & Matin, ‎Oxford.‎

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار