مطالعات قرآن و حدیث
تحلیل شبکه مضامین احادیث الفت و عزلت به منظور کشف الگوی روابط اجتماعی از منظر اهل بیت (علیهم السلام)
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار دانشگاه صدا و سیما، تهران، ایران.
2 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق، تهران، ایران
3 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث دانشگاه امام صادق، تهران، ایران.
چکیده
توجه همه جانبه، عمیق و واقع بینانه اسلام به جامعه و امور و مسائل اجتماعی، اگر نگوییم امری بی نظیر است، بدون شک در تاریخ بشریت موضوعی کم نظیر به شمار می‌رود. مسئله الفت و مصاحبت‌ها اثری مستقیم بر آدمی دارد؛ چه اثر نیک و مثبت، و چه اثر ناپسند و سوء. تاثیر عنصر ارتباطات اجتماعی بر بعد اعتقادی و نیز عملی انسان، نقشی انکار ناپذیر و حیاتی است. با توجه به روایات فراوان وارد شده در مسئله الفت و نیز عزلت، این نوشتار بر آن است که به سوالات زیر پاسخ دهد: آیا از منظر روایات، الفت و ارتباطات اجتماعی مطلق است یا عزلت و تفرّد؟ و آیا معاشرت (الفت) از نظر روایات حدی دارد یا وسیع است؟ و در چه مواردی اگر انسان عزلت گزیند بهتر است از اینکه در اجتماعی باشد؟ روایات فراوانی در این باب داریم که تلاش شده با استفاده از روش «تحلیل مضمونی» به مطالعه آنها پرداخته و از ره‌آورد این روش با ترسیم شبکه مضامین گسترده آنها، به فهمی دقیق‌تر از مراد معصومینعلیهم‌السلام دست یابیم. با تجزیه و تحلیل اطلاعات و داده‌های روایی در موضوع الفت و عزلت، مجموعاً 23 مضمون کلیدی و مهم در باب روابط اجتماعی اشاره شده که در دو دسته‌ی مطلق و نسبی طبقه‌بندی می‌شوند و یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد اساساً بحث افضلیت الفت یا عزلت مطرح نیست، بلکه اصل بر آن است که دین شخص حفظ گردد؛ چه از طریق الفت، و چه با عزلت نشینی.
تازه های تحقیق
نتایج تحقیق
تحلیل مضمون روایات خانواده حدیثی الفت و عزلت حاکی از آن است که ترجیح یکی از این دو (اعتزال یا معاشرت) بر دیگری خطاست و صحیح آن است که بگوییم افضل بودن عزلت و الفت نسبت به اشخاص و احوال و زمان و مکان، تفاوت می‌کند، لذا اساساً بحث افضلیت مطرح نیست؛ بلکه در برخی مواقع واجب و گاهی اوقات حرام. لذا هیچکدام مطلق نبوده و مفهومی نسبی به حساب می‌آیند.
یافته‌های تحقیق پس از بررسی روایات، نشان دهنده آن است که از دید کلان، شبکه مضامین روایات الفت و عزلت را می‌توان به دو بخش 1- اصالت الفت و عزلت و 2- نسبی بودن آنها طبقه‌بندی نمود.
در بخش اصالت الفت، مضامین ذکر شده عبارتند از: 1- رفع نیازهای اجتماعی، 2- همدلی، 3- مایه نزول رحمت الهی، 4- بی خیر بودن فرد عزلت نشین، 5- مایه احیاء ذکر اهل بیت(ع)، 6- نشانه اسلام و عقل، 7- مذمت عزلت.
مضامین روایی اصالت عزلت نیز عبارتند از: 1- عبادت پروردگار، 2- سلامتی دین، 3- عدم قرین شدن با همنشین بد، 4- قرارگیری در حصن الهی، 5- دأب اولیاء و صلحا، 6- نشانه نیرومندی عقل، 7- قرار گرفتن در زمره بهترین مردم، 8- نشانه معرفت خدا، 9- مذمت الفت.
روایاتی که بر نسبی بودن این دو تأکید دارند و مقیّد کننده‌ی روایات مطلق هستند عبارتند از: 1- عدم معاشرت با افراد ضربه زننده به دین، 2- تنظیم حدود معاشرت با جلیس سوء، 3- مصاحبت با نیکان، 4- عدم شرکت در مجالس معصیت، 5- دوری از انتقاص مؤمن، 6- دوری از مواضع تهمت، 7- عدم حضور در مجالس ناهمطراز.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)