نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، مشهد، ایران.
2 کارشناس ارشد تفسیر و علوم قرآن، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، مشهد، ایران
چکیده
تازه های تحقیق
نتایج تحقیق
1. نقل روایت از حساسیت بسیار بالایی برخوردار است که گاه حذف و یا بى‌توجهی به یک قید و عبارت ممکن است دچار تحریف و وارونه جلوه دادن برخی از حقائق گردد. مشابه روایت مذکور از صحیحین، روایتی در منابع معتبر شیعی، گزارش شده است؛ اما با قید «عَلَى غَیْرِ سُنَّةٍ» که بى‌توجهی و حذف همین قید - چه سهوا چه عمدا - سبب بدفهمی آن افراد شده است؛ زیرا با وجود این قید، قتالی بین دو مسلمان، زمانی مستحق دوزخ است که به سنت رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِه) نباشد، حال آنکه قتال امام علی(علیه‌السلام) به امر رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِه) و در واقع امتثال امر الهی بود. همانطورکه ایشان همه امورات دینی و حکومتی را طبق ادله و شواهد قرآنی، روایی، تاریخی و عقلی بر پایه سیره و سنت رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِه) پیش مى‌برد.
2. سبب نزول آیه شریفه «وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا فَأَصْلِحُوا بَیْنَهُمَا..» (حجرات: 9) که بیانگر یکی از فضائل و مناقب والای امیرالمؤمنین علی(علیه‌السلام) بوده است، در مصادر کهن اهل سنت کمتر گزارش شده است و در مقابل روایاتی نقل می‌شود که دقیقا سیمای تابناک و جایگاه و منزلت آن امام همام را وارونه جلوه می‌دهد که دقیقا همسو با تلاش‌های بنی‌امیه در محو نام و یاد آن امام همام و وارونه جلوه دادن فضائل و مناقب ایشان و منفور نشان دادن ایشان برای نسل‌های بعدی است. این جریان از روزهای آغازین حکومت معاویة پس از صلح در سال 40 هجری تا دوران خلافت عمر بن عبدالعزیز اموی استمرار یافت. در این میان نقل تحریف شده و تغییر یافته روایات نبوی تأثیر بسیاری در تعمیق این جریان اسلام ستیز در میان مردم داشت. که متأسفانه ثمرات تلاش‌های بنی‌امیه در جعل، نقل و نشر این دسته از روایات گاه در مصادری چون صحاح ستة به ویژه صحیحین و سایر مسانید و مصنفات اهل سنت راه یافته است که ضرورت پیراهش این کتب را از چنین گزارش‌هایی نشان مى‌دهد.
3. به لحاظ تحلیل فضای گفتمانی، بازنشر روایت نبوی «مقاتله میان دو مسلمان» در دوران امامت امام علی(علیه‌السلام) مى‌توانست بهانه‌ای برای افرادی باشد که به عذرهای واهی از بیعت با امام علی(علیه‌السلام) و همراهی با ایشان در جهاد با «ناکثین، قاسطین و مارقین» کناره‌گیری نموده‌اند؛ عذری که بر پایه نقلی ناقص، محرف و تغییر یافته بود. چنان‌که بازنشر آن در قالب نقل احنف بن قیس و ابی‌بکره مبنی بر لزوم کناره‌گیری از امام علی(علیه‌السلام) از ناحیه محدثانی چون بخاری، مسلم، ابی داود، بیهقی و محدثان دیگر در سده‌های سوم و چهارم افزون بر انعکاس نوع نگرش گروه قاعدان، به نوعی همسو با تلاش بنی‌امیه در راستای تخریب شخصیتی امام علی(علیه‌السلام) بود و بازنشر نوع نگرش منفی به آن امام همام در میان مسلمانان بود، جریانی که در روایات متعدد دیگری از صحاح ستة نیز مشاهده مى‌شود.
4. در گونه‌ای دیگر از نقل روایت، از واقعه جنگ جمل و صفین با اصطلاح «لَیَالِیَ الْفِتْنَةِ» یاد شده است. این احبهبگویاگوگویا این اصطلاح در دوران امامت امیرالمؤمنین(علیه‌السلام) از ناحیه افرادی پی ریزی و در جامعه گسترش یافته است که از اساس به جنگ‌های حضرت تردید داشته و یا علی‌رغم بر حق دانستن آن امام همام به دلایل گوناگون دنبال عذر و بهانه‌ای بوده که از یاری حضرت سرباز زنند؛ در این میان بازنشر غیرضابطانه روایت نبوی و نسبت دادن آن به امام علی(علیه‌السلام) بهترین عذر این دو دسته از افراد بود.
5. میراث روایی اهل سنت به دلائل گوناگون از جمله امامت‌گریزی، امامت‌ستیزی، باورمندی به مقوله عدالت صحابه، دوری از مکتب اهل بیت(علیهم‌السلام)، عدم تشخیص و تمیز روایات دقیق و صحیح از روایات ناصحیح و سقیم و جعلی، زمینه نقل و پذیرش برخی از روایات نادرست و سقیم را فراهم نمود؛ حال آنکه امامیه نسبت به اهل سنت، به دلیل بهره‌مندی از امامان معصوم(علیهم‌السلام) پس از رحلت نبوی به مراتب دست‌یابی بهتر و دقیق‌تری به سنت ناب نبوی داشته‌اند و اهل بیت غالبا با پدیده «إسناد نبوی» همیشه به نشر سنت ناب نبوی اهتمام ویژه‌ای داشته که ثمرة آن در میراث روایی امامیه نمایان است.
6. عدم تمایل مفسران در نقل روایت مزبور در ذیل آیة شریفه ««وَإِنْ طَائِفَتَانِ مِنَ الْمُؤْمِنِینَ اقْتَتَلُوا ..»، حکایت از بى‌اعتباری و بى‌ارزشی آن، نزد ایشان دارد. این امر مى‌تواند به دلیل تعارض روایت با آیة مذکور و شأن نزول آن، تعارض با روایات «فِئَةُ الباغِیَةُ» در نبرد صفین و گروه ظالم در نبرد جمل و نیز تعارض با منزلت شناخته شدة امام علی(علیه‌السلام) در نزد مفسران اهل سنت باشد. چه بسا بخاری و سایر محدثان اهل سنت صرفا ناقل این روایت بوده‌اند و ابدا روایت احنف بن قیس بیانگر اعتقاد اهل سنت بر دوزخی بودن دو طرف درگیر در جنگ‌های پس از قتل خلیفه سوم در دوران امامت امام علی(علیه‌السلام) نیست؛ نهایتا محدثان اهل سنت اینگونه روایات را ناظر به خودداری از نبرد در فتنه و تفرقه دانسته‌اند. لیکن عوامل متعددی چون تأیید جنگ‌های امیرمؤمنان از ناحیه رسول خدا(صَلَّی اللهُ عَلَیهِ وَ آلِه)، خروج نابحق ناکثین، قاسطین و مارقین بر امام علی(علیه‌السلام) که خروج ظالمانه و باغیانه به شمار می‌رفت؛ همچنان‌که در روایات مشهور نبوی قتال باغیانه گروه‌های مذکور با آن امام همام پیش‌بینی شده بود و نیز تعارض با آیة «نبرد میان دو طائفه مسلمان»، اقتضاء می‌کرد که محدثان در نقل این حدیث نبوی و بازنشر آن از ناحیه افرادی چون ابوبکره و ابوموسی اشعری دقت بیشتری می‌داشتند که عهده‌دار بازنشر خطای بزرگ افرادی چون ابوبکره و ابوموسی اشعری در تطبیق حدیث نبوی تغییر یافته بر امیرمؤمنان علی(علیه‌السلام) نباشند که موهن سیره، شخصیت و عصمت آن امام همام نباشد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)