بررسی شاخصه‌های رخداد زبانی قرآن در دوگانۀ «گفتار/نوشتار» با تأکید بر احادیث اهل بیت(ع)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکترای تفسیر تطبیقی دانشگاه قم، طلبه حوزه علمیه قم، ایران.

2 استادیار گروه قرآن و حدیث، دانشگاه قم، ایران.

3 استادیار گروه قرآن و حدیث، دانشگاه قم، ایران

چکیده

گفتاری یا نوشتاری بودن زبان قرآن از موضوعات نوپدید در قرآن‌پژوهی معاصر است که پذیرش هر دیدگاهی در این باب، نوع رویکرد به کلام الهی و فهم آن را متفاوت می‌سازد. با وجود نگارش آثاری چند پیرامون این موضوع، بسیاری از نگاشته‌ها به تمایز میان دوگانۀ «گفتار/نوشتار» با دوگانۀ «گفتاری/نوشتاری» توجه نکرده و لذا دچار خلط بین مفهوم «نوشتار» و «نوشتاری» از یک طرف و مفهوم «گفتار» و «گفتاری» از طرف دیگر شده‌اند. جستار حاضر در روشی توصیفی-تحلیلی با تبیین تفاوت میان دوگانه‌های مذکور و تفکیک حوزه پژوهش هر کدام، قرآن را به مثابه رخداد زبانی لحاظ کرده و مبتنی بر روایات به بررسی شاخصه‌های آن در دوگانه «گفتار/نوشتار» پرداخته است. بررسی انجام گرفته نشان می‌دهد قرآن کریم تلفیقی از شاخصه‌های گفتار (همچون حضوری بودنِ رابطه زبانی، وابستگی زیاد به واحدهای زبرزنجیری) و شاخصه‌های نوشتار (مانند تعیّن پیشانزولی متن، یکسویه بودن ارتباط زبانی) را دارا می‌باشد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
آجیلیان مافوق، محمدمهدی؛ اسماعیلی زاده، عباس؛ طباطبایی پور، سیدکاظم (1397ش)، «نوشتاری بودن زبان قرآن در مقایسه با شاخصه‌های دیسکورس های گفتاری و نوشتاری»، دوفصلنامه آموزه‌های قرآنی، شماره 28.
آرکون، محمد (بی‌تا)، الفکر الاسلامی نقد و اجتهاد، ترجمه و تعلیق: هاشم صالح، الجزائر: الموسسه الوطنیه للکتاب.
آشوری، داریوش (1394ش)، زبان باز، تهران: نشر مرکز.
ابن بابویه، محمد بن علی (1376ش)، الأمالی، تهران: کتابچی.
ابن بابویه، محمد بن علی (1378ق)، عیون أخبار الرضا، تحقیق: مهدی لاجوردی، تهران: نشر جهان.
ابن بابویه، محمد بن علی (1385ش)، علل الشرائع، قم: کتاب فروشی داوری.
ابن بابویه، محمد بن علی (1395ق)، کمال الدین و تمام النعمة، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران: اسلامیه.
ابن بابویه، محمد بن علی (1398ق)، التوحید، تصحیح: هاشم حسینی، قم: جامعه مدرسین.
ابن بابویه، محمد بن علی (1403ق)، معانی الأخبار، تحقیق: علی اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن بابویه، محمد بن علی (1414ق) إعتقادات الإمامیة، قم: کنگره شیخ مفید.
ابن طاووس، علی بن موسی (1409ق)، إقبال الأعمال، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
ابوزید، نصر حامد (1396ش)، نوسازی، تحریم و تأویل، تهران: نشر نی.
احمدی، بابک (1389ش)، ساختار و تأویلمتن، تهران: نشر مرکز.
اخوان مقدم، زهره، شاهمیرانی، ناهید (1395ش)، «مطالعه تطبیقی آراء مفسران فریقین در چیستی و کجایی بیت هالمعمور»، مطالعات تطبیقی قرآن‌پژوهی، شماره 1.
ایازی، محمد علی (1379ش)، «نقدی بر نظریه گفتاری بودن زبان قرآن»، پژوهش‌های فلسفی کلامی، شماره 4.
ایزوتسو، توشیهیکو (1368ش)، خدا و انسان در قرآن، مترجم: احمد آرام، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
بابایی، علی اکبر (1394ش)، قواعد تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
باقری، مهری (1374ش)، مقدمات زبانشناسی، تبریز: دانشگاه تبریز.
البرزی، پرویز (1396ش)، زبان‌شناسی جمله: نگاهی جامع به مسائل زبان، تهران: دانشگاه تهران.
برقی، احمد بن محمد (1371ق)، المحاسن، تحقیق: جلال الدین محدث، قم: دار الکتب الإسلامیة.
بهجت‌پور، عبدالکریم (1392ش)، تفسیر تنزیلی؛ مبانی، اصول قواعد و فواید، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
حر عاملی، محمد بن حسن (1409ق)، وسائل الشیعة، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام.
حسکانی، عبید الله بن عبد الله (1411ق)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمدباقر محمودی، تهران: التابعة لوزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی.
رامیار، محمود (1369ش)، تاریخ قرآن، تهران: امیرکبیر.
زرقانی، محمد عبدالعظیم (بی‌تا)، مناهل العرفان فی علوم القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
زرکشی، محمد بن بهادر (1410ق)، البرهان فی علوم القرآن، تحقیق: جمال حمدی ذهبی، بیروت: دار المعرفة.
زرنوشه فراهانی، حسن، صفره، حسین (1398ش)،« بررسی و نقد نصر حامد ابوزید در اثبات تاریخ‌مندی قرآن کریم»، دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، شماره 25.
زمانی، محمد حسن (1392ش)، مستشرقان و قرآن، قم: بوستان کتاب.
زمانی، محمد حسن؛ قانعی اردکانی، علی (1391ش)، «نقد شبهات مستشرقان درباره تناسب آیات قرآن»، دوفصلنامه قرآن‌پژوهی خاورشناسان، شماره 12.
ستوده‌نیا، محمدرضا (1380ش)، «تجوید»، دانشنامه جهان اسلام، تهران: دائره المعارف اسلامی.
سهرابی‌فر، محمدتقی (1386ش)، علم پیشین الهی و اختیار انسان، قم: وثوق.
شاطبی، ابراهیم بن موسی (1416ق)، الموافقات فی اصول الشریعه، بیروت: دارالمعرفه.
شاکر، محمد کاظم (1382ش)، مبانی و روش‌های تفسیری، قم: مرکز جهانی علوم اسلامی.
شاهسوندی، شهره و خانه‌زاد، امید (1392ش)،تغییر مخاطب در قرآن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.
شریعتی، غلام‌محمد (1390ق)، «معناشناسی درزمانی واژه کتاب در قرآن»، قرآن‌شناخت، شماره 7.
صفوی، کورش (1394ش)، معنی‌شناسی کاربردی، تهران: همشهری.
صفوی، کوروش (1379ش)، درآمدی بر معنی شناسی، تهران: حوزه هنری.
طباطبایی، محمد حسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرسی، احمد بن علی (1403ق)، الإحتجاج، تحقیق: محمد باقر خرسان، مشهد: نشر مرتضی.
طبرسی، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تصحیح: فضل‌الله یزدی طباطبایی، هاشم رسولی، تهران: ناصر خسرو.
طوسی، محمد بن حسن (1407ق)، تهذیب الأحکام، تهران: دار الکتب الإسلامیه.
عرب‌صالحی، محمد (1398ش)، «وجود پیشین قرآن و پیامدهای قرآن‌شناختی آن»، پژوهشنامه معارف قرآنی، شماره 38.
عیاشی، محمد بن مسعود (1380ق)، تفسیر العیاشی، تحقیق: سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: المطبعة العلمیة.
فخررازی، محمد بن عمر (1420ق)، التفسیر الکبیر، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فراستخواه، مقصود (1376ش)، زبان قرآن، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
فوادیان، محمد حسن و فرازی، علی‌رضا، (1394ش)، «بررسی نقش آهنگ جمله در تعیین معانی آیات قرآن کریم»، دو فصلنامه ادب عربی، شماره 2.
فیض کاشانی، محمد محسن (1406ق)،الوافی، اصفهان: کتابخانه امام أمیر المؤمنین علی علیه السلام.
قائمی‌نیا، علیرضا (1389ش)، بیولوژی نص، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
قمی، علی بن ابراهیم (1404ق)، تفسیر القمی، تحقیق: طیّب موسوی جزائری، قم: دار الکتاب.
کریمی، مصطفی (1386ش)، وحی‌شناسی، قم: موسسه امام خمینی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، تحقیق: علی اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
مجلسی، محمد باقر (1403ق)، بحارالانوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار(علیه السلام)، تحقیق: جمعی از محققان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
محمدی ری‌شهری، محمد (1391ش)، شناخت‌نامه قرآن بر پایه قرآن و حدیث، قم: دارالحدیث.
محمدی، محمد حسین (1382ش)، هزار و یک حکایت قرآنی، قم: لاهیجی.
معرفت، محمد هادی (1415ق)، التمهید فی علوم القرآن، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
معرفت، محمد هادی (1387ش)، التفسیر الأثری الجامع، قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
معرفت، محمد هادی (1423ق)، شبهات و ردود حول القرآن الکریم، قم: موسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید.
مفید، محمد بن محمد (1414ق)، تصحیح اعتقادات الإمامیه، تحقیق: حسین درگاهی، قم: کنگره شیخ مفید.
ناصحیان، علی‌رضا (1384ش)، «نزول دفعی قرآن؛ شبهات و پاسخ‌ها»، مجله تخصصی الهیات و حقوق، شماره 17.
نکونام، جعفر (1379ش)، «زبان قرآن؛ گفتاری یا نوشتاری»، پژوهش‌های فلسفی کلامی، شماره 3.
نکونام، جعفر (1380ش)، درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، تهران: هستی‌نما.
واعظی، احمد (1380ش)، درآمدی بر هرمنوتیک، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
واعظی، احمد (1397ش)، نظریه تفسیر متن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
یزدی، علی محمد (1392ش)، روش بیان قرآن، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی.