مطالعات قرآن و حدیث
آسیب شناسی تبعیت از رجال دین با تمرکز بر آیه 31 سوره توبه
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد خوی، دانشگاه آزاد اسلامی، خوی، ایران.
چکیده
اصلِ تبعیّتِ پیروان دین توحیدی اسلام از رجال و عالمانِ دین، عقلاً لازم و نقلاً مورد سفارش و تأکید قرآن کریم و احادیث است؛ اما درعین‌حال آسیب‌هایی متوجه روندِ این تبعیّت است. مقاله حاضر در راستای شناسایی یکی از خطیرترین مصادیقِ آسیب‌های مزبور، بر آیه شریفه 31 سوره توبه تمرکز نموده و به روش توصیفی تحلیلی سعی در بازکاوی این آسیب داشته است. بر اساس قرائن موجود، می‌توان به این نتیجه رسید که آیه شریفه، آسیبِ متوجه به تبعیتِ یهود و نصارا از رجالِ علمی و معنوی دینشان را ابتلا به شرکی نهان از جهت اعطای شأن ربوبیت تشریعی به رجال دین دانسته، که بازتاب عملی آن ابتلایِ نهانِ ایشان به‌نوعی عبادت رجال دین است؛ بر این اساس می‌توان گفت هر تبعیتی که ملازم با اعطای شأنی فراتر از طریقیّت محض بر متبوع باشد، مبتلای به آسیب مذکور گشته است. بی‌شک مُفاد آیه شریفه می‌تواند در حکم موعظه‌ای برای امت اسلام و همچنین تعریضی بر سرنوشت ایشان در حوزه مورد بحث باشد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
قرآن کریم.
آلوسى، سید محمود (1415ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن جنی، ابوالفتح عثمان (بی‌تا)، الخصائص، محقق: هنداوى، عبدالحمید، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن حزم، علی بن احمد (بی‌تا)، المحلى بالآثار، بیروت: دار الفکر.
ابن عاشور، محمد بن طاهر (1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
ابنعطیه اندلسی، عبدالحق (1422ق)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن فارس، أحمد (1404ق)، معجم المقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابوحیان، محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط فى التفسیر، بیروت: دار الفکر.
باقریان ساروی، احمد (1384ش)، آن سوی صوفیگری، قم: بوستان کتاب.
بخاری، محمد بن اسماعیل (1422 ق)، الجامع المسند الصحیح (صحیح البخاری)، بیروت: دار طوق النجاة.
بیضاوى، عبدالله بن عمر (1418ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
ترمذی، محمد بن عیسى (1395ق)، سنن الترمذی، تحقیق وتعلیق: احمد محمد شاکر و محمد فؤاد عبد الباقی و إبراهیم عطوة عوض، مصر: شرکة مکتبة ومطبعة مصطفى البابی الحلبی.
تونجی، محمد (1424ق)، المعجم المفصل فی تفسیر غریب القرآن الکریم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
جامى، عبد الرحمن (1858م)، نفحات الأنس، محقق: ولیام ناسولیس / مولوى غلام عیسى / مولوى عبد الحمید، کلکته: مطبعه لیسى.
جلالی، مهدی و ابریشمی، سمانه (1395ش)، «بررسی مستندات روایی قاعده معذوریت مجتهد و سیر تحول پذیرش آن در شیعه»، مجله تحقیقات علوم قرآن و حدیث، سال 13، شماره2، صص57-91
جوادی آملی، عبد الله (1395ش)، تسنیم، چاپ دوازدهم، قم: مرکز نشر إسراء.
جوادی آملی، عبد الله (1383ش)، توحید در قرآن، قم: مرکز نشر إسراء.
جوهری، إسماعیل بن حماد (1407 ق)، الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة، تحقیق: أحمد عبد الغفور عطار، بیروت: دار العلم للملایین.
حائری اصفهانی، محمد حسین (۱۴۰۴ق)، الفصول الغرویة، قم: دار احیاء العلوم الاسلامیة.
حسینی طهرانی، سید محمد صادق (1433ق)، نور مجرد، مشهد مقدس: انتشارات علامه طباطبایی.
خوانین‌زاده، محمدعلی (1394ش)، «معناشناسی تاریخی واژه ربّ»، مجله پژوهشهای زبان شناختی قرآن، سال4، شماره2، صص77-120.
خوانین‌زاده، محمدعلی و نجار زادگان، فتح الله (1393ش)، «بازخوانی دیدگاه های دانشمندان مسلمان در معنا و اشتقاق ربّ»، مجله مطالعات قرآن و حدیث، سال 8، شماره1، صص33-67.
راغب اصفهانى، حسین (1412ق)، مفردات ألفاظ القرآن، بیروت- دمشق: دار القلم- الدار الشامیة.
رشید رضا، محمد (1414ق)، تفسیر القرآن الحکیم (تفسیر المنار)، بیروت: دار المعرفة.
رضى الدین استرآبادی، محمد بن حسن (بی‌تا)، شرح شافیة ابن الحاجب، بیروت: دار الکتب العلمیة.
زمخشرى، محمود (1407 ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
شریفی، احمدحسین (1389ش)، درآمدی بر عرفان حقیقی و عرفانهای کاذب، قم: صهبای یقین.
طباطبایى، سید محمد حسین (1390ق)، المیزان فى تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرانی، سلیمان بن احمد (1404ق)، المعجم الکبیر، موصل: مکتبة العلوم والحکم.
طوسى، محمد بن حسن (1414ق)، الأمالی، قم: دار الثقافة.
طوسى، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
عده اى از علماء (1423ق)، الأصول الستة عشر، قم: مؤسسة دار الحدیث الثقافیة.
عسکری ، سید مرتضی (1418ق)، المصطلحات الاسلامیه، جمع و تنظیم: سلیم الحسنی، بی جا: کلیّة اصول الدین.
عطار نیشابورى، فرید الدین (1905م)، تذکرة الاولیاء، تحیق:رینولد آلین نیکلسون، لیدن: مطبعه لیدن.
عین القضات همدانی، عبدالله بن محمد (1362ش)، نامه های عین القضات، تحقیق : دکتر علینقی منزوی و دکتر عفیف عُسیران، تهران: اساطیر.
فخر رازى، محمد بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار احیاء التراث العربى.
فراهیدى، خلیل بن احمد (1409ق)، کتاب العین، قم: نشر هجرت.
فرمانیان، مهدی و کاظمی، ابراهیم (1398ش)، «بررسی نظریه اتّباع از دیدگاه وهابیت»، فصلنامه فقه، سال 26، شماره 4، صص 148-164.
فروزانفر، بدیع الزمان (1367ش)، شرح مثنوى شریف، تهران: انتشارات زوار.
فضلی، عبد الهادی (1428ق)، التقلید و الاجتهاد، بیروت: مرکز الغدیر.
فیومى، احمد بن محمد (1414ق)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: موسسه دار الهجرة.
قربانی، محمدعلی (1394ش)،تاریخ تقلید در شیعه و سیر تحول آن، مشهد: بنیاد پژوهشهای اسلامی.
قرشى بنابی، سید على اکبر (1371ش)، قاموس قرآن، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
قمى، على بن ابراهیم (1363ش)، تفسیر القمی، قم: دارالکتب.
قیصرى، داود (1381ش)، رسائل قیصرى، تحقیق: سید جلال الدین آشتیانى، تهران: موسسه پژوهشى حکمت و فلسفه ایران.
کرکى، حسین بن شهاب الدین (1396ق)، هدایة الأبرار إلى طریق الأئمة الأطهار، نجف اشرف: حی المعلمین.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407 ق)، الکافی، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
گنابادى، سلطان محمد (1408ق)، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
مجلسى، محمد باقر (1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مَحَلّى، محمد بن احمد و سیوطی، عبدالرحمن (1416ق)، تفسیر الجلالین، بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات.
مسلم بن حجاج (1412 ق)، المسند الصحیح (صحیح مسلم)، قاهره: دار الحدیث.
مصباح یزدى، محمدتقی (1384ش)، آموزش عقاید، تهران: شرکت چاپ و نشر بین الملل سازمان تبلیغات اسلامی.
مصباح یزدى، محمدتقی (1389ش)، خداشناسی، تحقیق: اشرفی، امیر رضا، قم: انتشارات موسسه امام خمینی.
معارف، مجید (1386ش)، «پایه‌های مرجعیت دینی در آیات و روایات»، مجله مطالعات قرآن و حدیث، سال 1، شماره1، صص9-29.
مکارم شیرازى، ناصر (1374 ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الإسلامیة.
)