مطالعات قرآن و حدیث
ابهام‌زدایی از تفسیر آیه 64 سورۀ مائده با رویکرد تحلیلی ـ انتقادی
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموخته کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.
2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران
3 دانشیار گروه زبان و ادبیات عرب دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران.
چکیده
دربارۀ پاسخ به چرایی قول یهود در آیۀ 64 سورۀ مائده، یعنی «دست خدا بسته است» و نیز چیستی مدلول آن میان مفسران و پژوهشگران اختلاف‌نظرهایی وجود داشته و پرسش‌های باقی‌مانده دربارۀ آیه، نیاز به بررسی مجدد این آیه و وجوه تفسیری آن را بازگو می‌نمایاند؛ لذا پژوهش حاضر وجوه تفسیری موجود دربارۀ آیه را با رویکردی تحلیلی ـ انتقادی، اعتبارسنجی کرده است. رهیافت عموم این وجوه، به‌جز وجه دهم، ناصواب به نظر می‌رسد؛ ازاین‌رو، مقالۀ پیش‌رو با مبنا قرار دادن وجه تفسیری دهم و با تکیه بر روش تفسیری قرآن‌به‌قرآن، بهره‌گیری از قراین درون متنی و روایات موجود دراین‌باره به پرسش‌هایی دربارۀ آیه، مانند چیستی عقیدۀ انحرافی یهود و چرایی آن که منجر به قول اغلال ید شد، چرایی تثنیه آمدن «ید»، علت نسبت‌دادن عقیدۀ یادشده به همۀ یهودیان و کیفیت بسته شدن دست یهود پاسخ می‌دهد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که منظور یهود از اغلالِ دست خدا، ناتوان دانستن خداوند در ابداع و امر و ناتوانی در تدبیر جهان است که در نگاه انسان‌گونه به خداوند ریشه دارد. تثنیه آمدن دو دست، از دو نوع قدرت‌نمایی خداوند در آفرینش خبر می‌دهد: توانایی بر خلق کردن و توانایی در امر و ابداع. همچنین، ناتوان شدن یهود در دستیابی به فتنه‌جویی‌ها از کیفیت بسته شدن دست آنان پرده برمی‌دارد.
تازه های تحقیق
نتایج تحقیق:
بر اساس بررسی و نقد وجوه تفسیری چند نتیجه حاصل شد:
- قول یهود در عبارت «یَدُ اللَّهِ مَغْلُولَةٌ» نمی‌تواند بر ناتوانی خدا در روزی‌رسانی یا در عقاب‌‌‌دادن یا ... دلالت کند؛ بلکه این قول، بنابر نگرش انسان‌گونه از خدا، از اعتقاد یهود به محدود‌کردن توانایی خدا در آفرینش حکایت می‌کند.
- تثنیه‌آوردن واژۀ «ید»، به باز‌بودن دو دست قدرت او در آفرینش تأکید می‌کند. از این دو دست قدرت در آیۀ «أَلا لَهُ الْخَلْقُ وَ الْأَمْرُ» (اعراف: 54) به خلق و امر تعبیر شده است.
- با در نظر‌گرفتن معنای لغوی انفاق در عبارت «یُنْفِقُ کَیْفَ یَشاءُ» (مائده: ۶۴) مفهوم آفرینش و خارج‌سازی شیء از شیء دیگر (خلق) یا خارج‌سازی شیء از لا من شیء (امر و ابداع) برداشت می‌شود که ذکر این عبارت، تأکیدی بر بسط دو دست خدا در آفرینش و تدبیر عالم است.
- کیفیت اغلال ید در عبارت «غُلَّتْ أَیْدیهِم» را می‌توان بر اساس ضرورت تطابق پاسخ خدا به مفاد قول یهود و به‌استناد پایان آیه «کُلَّما أَوْقَدُوا ناراً لِلْحَرْبِ أَطْفَأَ‌ها اللَّه» به خنثی‌سازی تدبیر یهود در جنگ با دین خدا، تفسیر کرد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)