مطالعات قرآن و حدیث
مخاطبان مسیحی قرآن؛ مروری بر دیدگاه‌های قرآن پژوهان غربی با تأکید بر دیدگاه سیدنی گریفیت
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسنده
استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
یکی از مباحثی که در تفسیر تاریخی قرآن مطرح می‌شود، شناخت مخاطبان این کتاب آسمانی است. در این زمینه، قرآن‌پژوهان غربی به مخاطبان مسیحی قرآن بیشتر پرداخته‌اند: آیا قرآن با فرقه یا گروه خاصی از مسیحیان گفتگو می‌کند؟ اگر چنین است، کدام فرقه؟ در مقالۀ حاضر، دیدگاه‌های تعدادی از قرآن‌پژوهان غربی در سه محور بررسی و بر دیدگاه سیدنی گریفیت تأکید شده است. وی معتقد است که مخاطبان مسیحی قرآن باید همان فرقه‌های آشنا در منابع اسلامی یعنی «نستوریان»، «یعقوبیان» یا «ملکانیان» باشند؛ نه گروه‌های یهودی-مسیحی که برخی دیگر از پژوهشگران غربی مطرح کرده‌اند. از دیدگاه گریفیت، قرآن دیدگاه‌های مسیحیان را که اغلب به‌صورت شفاهی در محیط آن رواج داشته است طرح می‌کند و موضع انتقادی به آنها می‌گیرد. بنابراین، نمی‌توان گفت قرآن از آنها اثر پذیرفته یا وام گرفته است. به‌نظر می‌رسد که دیدگاه گریفیت به‌ویژه از این جهت – که مبتنی بر فرضیۀ اثرپذیری قرآن از منابع پیشین نیست – و نیز بدین سبب که مخاطبان قرآن را گروه‌هایی شناخته‌شده و معاصر با ظهور اسلام می‌داند، نسبت به دیدگاه‌های کسانی که فرقه‌های یهودی-مسیحی پدیدآمده در مسیحیت متقدم را مخاطب قرآن می‌دانند، و نیز باورمندان به سه‌خدایی فیلوپونی در نجران که از سوی سی. جان بلوک مطرح شده، به نظرات مسلمانان نزدیک‌تر است.
کلیدواژه‌ها
- مخاطبان مسیحی قرآن
- فرقه‌های یهودی-مسیحی
- سیدنی گریفیت
- نستوریان
- یعقوبیان
- ملکانیان
- سی. جان بلوک
- سه‌خدایی فیلوپونی
موضوعات
قرآن کریم.
ابن هشام حمیری، عبدالملک (1383)، السیرة النبویه، به کوشش محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره: بی نا.
ثعلبی نیشابوری، ابواسحاق احمدبن محمد (1422)، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، بیروت: ابن عاشور.
زمخشری، ابوالقاسم محمود بن عمر (1385)، الکشاف عن حقائق التنزیل وعیون الأقاویل، مصر: شرکة مکتبة و مطبعة مصطفی البابی الحلبی و أولاده.
سلیمانی، عبدالرحیم (1395)، «بازتاب تثلیث مسیحی در قرآن مجید»، دوفصلنامۀ علمی-پژوهشی پژوهشنامۀ ادیان، سال 10، شمارۀ 19، صص83-105.
سمرقندی، نصر بن محمد (بی‌تا)، التفسیر، به کوشش محمود مطرجی، بیروت: دار الفکر.
شهرستانی، محمدبن عبدالکریم (بی‌تا)، الملل والنحل، به کوشش محمد سید گیلانی، بیروت: دار المعرفة.
طباطبایی، محمد حسین (بی‌تا)، تفسیر المیزان، قم: منشورات جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة.
طباطبایی، محمد علی (1398)، «بررسی نظریۀ تأثیرپذیری قرآن از ابیونیان در اعتقاد به تحریف بایبل»، پژوهش‌های ادیانی، سال 7، شماره 13، ص7-28.
طبرسی، فضل بن حسن (1415)، مجمع البیان، بیروت: مؤسسة الأعلمی.
طبری، محمد بن جریر (1415)، جامع البیان، به کوشش شیخ خلیل المیس/ صدقی جمیل العطار، بیروت: دار الفکر.
طوسی، محمد بن حسن (1409)، التبیان، چاپ أحمد حبیب قصیر العاملی، بیروت: مکتب الإعلام الإسلامی.
عبدالباقی، محمد فؤاد (1404)، المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الکریم، استانبول: بی نا.
فخر رازى، محمد بن عمر (1421)، التفسیر الکبیر او مفاتیح الغیب، بیروت: دار العلم.
فیروزآبادی، مجدالدین محمدبن یعقوب (بی‌تا)، تنویر المقباس من تفسیر ابن عباس، لبنان: دار الکتب العلمی.
مقاتل بن سلیمان (1424)، التفسیر، چاپ احمد فرید، بیروت: دارالعلم.
واحدی نیشابوری، علی بن احمد (1388)، اسباب النزول، قاهره: بی نا.
Block, C. Jonn (2011), “Philoponian Monophysitism in South Arabia at the Advent of Islam With Implications for the English Translation of 'Thalatha' in Qur'an 4.171 and 5.73”, Journal of Islamic Studies (2011, 1-26.
Block, C. Jonn (2014), The Qur'an in Christian-Muslim Dialogue: Historical and Modern Interpretations, Oxon, UK: Routledge.
Brock, Sebastian Paul (1997), A Brief Outline of Syriac Literature, first published, St. Ephrem Ecumenical Research Institute, Baker Hill, Kottayam, India.
Epiphanius (2009), The panarion of Epiphanius of salamis. Book I (Sects 1-46) / translated by Frank Williams, Brill, Leiden.
Epiphanius (2013), The panarion of Epiphanius of salamis. Book II and III. De Fide, translated by Frank Williams, Brill, Leiden.
Eusebius of Caesarea (1890), The Church History of Eusebius, Translated with Prolegomena and Notes by the Rev. Arthur Cushman McGiffert, Phd, Published by Philip Schaff, New York: Christian Literature Publishing Co.
Griffith, Sidney H. (2007), "Syriacisms in the Arabic Qur'an: Who were those who said 'Allah is third of three'," in M. Bar-Asher, S. Hopkins, S. Stroumsa, and B. Chiesa (eds), A Word Fitly Spoken: Studies in Medieval Exegeses of the Hebrew Bible and the Qur 'an, Jerusalem: The Ben-Z vi Institute, 83-110.
Griffith, Sidney H. (2008), Christian lore and the Arabic Qur’an: the “Companions of the Cave” in Surat al-Kahf and in Syriac Christian tradition in: The Qur’an in its Historical Context, Edited by Gabriel Said Reynolds, Routledge, 217-222.
Griffith, Sidney H. (2011), “Al-Naṣārā in the Qur' an: a hermeneutical reflection”, in: New Perspectives on the Qur’an: The Qur’an in its historical context 2, Edited by Gabriel Said Reynolds, Routledge, 301-322.
Griffith, Sidney H. (2017), “St. Ephraem the Syrian, the Quran, and the Grapevines of Paradise: An Essay in Comparative Eschatology”, In: Roads to Paradise: Eschatology and Concepts of the Hereafter in Islam (2 vols.), Editors: Sebastian Günther and Todd Lawson, Brill, v.2, 781-805.
Griffith, Sidney H., (2013), “The Melkites and the Muslims: The Qur'ān, Christology, and Arab Orthodoxy,” Al-Qantara, 33.2: 413–443.
Hippolytus, Antipope, (1921), Philosophumena or the Refutation of All Heresies, Translated The EEY. J. H. MaCmahon, M.A. Edinburgh.
Hoyland, Robert, G, (2001), Seeing Islam As Others Saw It: A Survey and Evaluation of Christian, Jewish and Zoroastrian Writings on Early Islam, The Darwin Press, INC. Princeton, New Jersey.
Irenaeus (1885), Against Heresies, Translated by Alexander Roberts and William Rambaut, Vol. 1. (Buffalo, NY: Christian Literature Publishing Co., 1885.), Revised and edited for New Advent by Kevin Knight. <http://www.newadvent.org/fathers/0103126.htm>.
Jeffery, Arthur (2007), The foreign vocabulary of Qor’an, Leiden – Boston, With A Foreword by Gerhard Böwering and Jane Dammen MCAuliffe.
McGiffert, the Rev. Arthur Cushman (1890), Notes on: The Church History of Eusebius, New York: Christian Literature Publishing Co.
Saadi, Abdul-Massih (2008), “Nascent Islam in the seventh century Syriac sources”, in: The Quran in its Historical Context, Edited by Gabriel Said Reynolds, Routledge, 217-222.
Samir Khalil Samir (1994), “The earliest Arab apology for Christianity (c. 750)”, in: Christian Arabic Apologetics during the Abbasid Period (750-1258), Samir and Jørgen S. Nielsen, Leiden: E.J. Brill; Studies in the History of Religions, 63.
Samir and Jørgen S. Nielsen, (2014), Christian Arabic Apologetics during the Abbasid Period (750-1258), Leiden: E.J. Brill; Studies in the History of Religions.
Thomas, David (2006), “Trinity”, Encyclopedia of the Qur'an, General Editor: Jane Dammen Mcauliffe, leiden. Boston v.5, 368-372.
Wansbrough, John(2006) , The Sectarian Milieu: Content and Composition of Islamic Salvation History, Amherst, New York.
Williams, Frank (2009), Introduction to The panarion of Epiphanius of salamis. Book I (Sects 1-46), Brill, Leiden.
)