مطالعه تطبیقی علل و انگیزه‌های پدیده غلو از منظر قرآن کریم و عهدین

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان،‌ همدان، ایران.

2 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد تویسرکان، تویسرکان، ایران.

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه آزاد اسلامی واحد همدان، همدان، ایران

چکیده

یکی از انحرافات مشترک و مشابه در حوزه ادیان آسمانی این است که با وجود هدایت­های عقلانی و ارسال رسل و کتب الهی، انسان در گذر تاریخ به اسطوره‌سازی پرداخته و همت خود را معطوف به بزرگ‌نمایی از اشخاص، نمادهای دینی و اشیاء پیرامون خود نموده که در اصطلاح دینی به آن «غلو» گویند. ازآنجاکه عوامل فرهنگی و اجتماعی و اعتقادی متعددی در شکل‌گیری این پدیده دخیل بوده است، لذا هدف این نوشتار بررسی عوامل و زمینه‌های مشترک شکل‌گیری جریان غلو در عهدین و قرآن کریم می‌باشد. در این مقاله ابتدا به بیان تاریخچه، انگیزه و علل پیدایش غلو از منظر قرآن کریم و عهدین پرداخته شده و در ادامه، معیارهای مشترک شناخت غلو و اهداف مشترک مبارزه با غلو از منظر ادیان مذهبی مورد بررسی قرار گرفته است. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که از جمله معیارهای مشترک شناخت غلو از منظر ادیان آسمانی، انتساب ربوبیّت و الوهیت به غیر خدا و انتساب صفات اختصاصی خدا به غیر او به صورت مطلق است. اهداف مشترک مبارزه با غلو در ادیان آسمانی نیز عبارت است از آزادی از قید و بندهای خرافی و غیرعقلانی و تعیین محدوده و قلمرو تقدیس پیامبران که در این مقاله به تفصیل با ذکر شواهد و مثال، بیان شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
کتاب مقدس (عهد قدیم و عهد جدید).
ابن بابویه، محمد بن علی (1373ش). عیون اخبار الرضا. تهران: منشورات جهان.
ابن شهر آشوب، ابوجعفر محمد بن علی (1379ق). المناقب لآل ابی طالب. قم: نشر علامه.
ابن قتیبه، عبدالله (1406ق). عیون الاخبار، تحقیق: یوسف علی طویل، بیروت: دار العلم.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1363ش). لسان العرب، قم: نشر ادب الحوزه.
اشرفی، عباس؛ براری، سوسن (1391ش). «مطالعه تطبیقی عوامل و انواع شادی در قرآن و عهدین»، مجله مطالعات قرآن وحدیث، شماره 10، صص 169-204.
امین، احمد (1337ش). پرتو اسلام. تهران: انتشارات اقبال.
بقال، محمد على (1376). المعجم ‏المجمعى. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
بهرام پور، ابوالفضل (1391). تفسیر مبین. قم: انتشارات آوای قرآن.
جعفریان، رسول (1368ش). تاریخ تشیع در ایران از آغاز تا قرن هفتم هجری، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
حرّ عاملی، محمد بن حسن (بی تا). وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، تصحیح: عبدالرحیم ربانی شیرازی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
حسنی رازی، سید مرتضی بن راعی (1313ش). تبصرة العوام فی مقالات الانام، تصحیح: عباس اقبال آشتیانی، تهران: انتشارات مجلس.
حسین، طه (بی تا). الفتنة الکبری؛ علی و بنوه، قاهره: دار المعارف.
دهخدا، علی اکبر (137۱ش). لغت نامه دهخدا، تهران: دانشگاه تهران.
راوندی، فضل الله (1377ش). النوادر، تحقیق: سید رضا عسکری، قم: دارالحدیث.
سلوم سامرائی، عبدالله (1392ق). الغلو و الفرق الغالیة فی الحضارة االسامیة، بغداد: دارالحریة للطباعة.
شهرستانی، ابوالفتح محمد بن عبدالکریم (1388ش). الملل و النحل، بیروت: دارالعلم.
شیبی، مصطفی کامل (1359ش). تشیع و تصوف از آغاز تا سده دوازدهم، تهران: امیر کبیر.
صفری فروشانی، نعمت الله (1375ش). «جریان شناسی غلو»، فصلنامه علوم حدیث. شماره 1.
صفری فروشانی، نعمت الله (1388ش). غالیـان؛ کاوشـی در جریان ها و برآیندها تا پایان سده سوم، مشـهد: آسـتان قـدس رضوی.
طباطبایى، محمد حسین (1367ش). المیزان فی تفسیر القرآن، قم: نشر فرهنگى رجاء.
طبرسی، احمد بن علی (1413ق). الاحتجاج، تحقیق: ابراهیم البهادری، قم: انتشارات اسوه.
طبرسی، فضل بن حسن (1408ق). مجمع البیان فی تفسیر القران، تحقیق: هاشم رسولی محلاتی، بیروت: دارالمعرفه.
طوسی، محمد بن حسن (1414ق). الامالی، تحقیق: موسسه البعثه، قم: نشر دارالثقافه.
فرای و دیگران (1363ش). تاریخ ایران از اسلام تا سلاجقه، تهران: انتشارات امیر کبیر.
فیض، ملا محسن (1399ق). تفسیر صافى، بیروت: مؤسسة الاعلمى للمطبوعات.
قرائتی، محسن (1387ش). تفسیر نور، تهران: انتشارات مرکز فرهنگی درسهایی از قرآن.
مادلونگ، ویلفرد (1377ش). فرقه‌های اسلامی، ترجمه: ابوالقاسم دری، تهران: انتشارات اساطیر.
مجلسی، محمد باقـر (1414ق). بحار الانوار الجامعة لدرر أخبار الائمة الاطهار، بیروت: مؤسسة الوفا.
محمد بن اشعث کوفی، (1413ق). الاشعثیات، بیروت: مکتبه نینوی الحدیثه.
منسوب به امام حسن عسکری(علیه السلام) (1409ق). التفسیر المنسوب الی الامام العسکری، قم: نشر مدرسة الإمام المهدی (علیه ‌السلام).
میر صادقی، سید محمد حسین؛ فقهی زاده، عبدالهادی؛ صراف، حمیدرضا (1391ش). «درآمدی بر نقش غالیان در علوم قرآنی و تفسیر در حوزه عدم تحریف و تأویل آیات قرآن»، مجله مطالعات قرآن وحدیث، شماره 11، صص 125-158.
حاکم حسکانی، عبیدالله بن عبدالله (1411ق). شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، تحقیق: محمد باقر محمودی، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
هاشمی رفسنجانی، علی اکبر (1385ش). تفسیر راهنما، قم: بوستان کتاب.