مطالعات قرآن و حدیث
گونه شناسی صورت بندی های مفهوم «بخشایش» در قرآن کریم و ترجمه‌های فرهنگی آن
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسنده
طلبه سطح سه، حوزه علمیه مروی، تهران، ایران.
چکیده
حوزه معنایی «عفو و بخشایش»، چه نسبت به ارتباط انسانها با همدیگر و چه نسبت به ارتباط خداوند با انسان، از حوزههای معنایی پراهمیت در قرآن کریم است که پنج ریشه «عفو»، «تکفیر»، «غفران»، «صفح» و «تجاوز» به صورت سنّتی، دالّ بر این معنا دانسته میشود. این در حالی است که خواننده عصر حاضر تفاوت چندانی میان مفردات این حوزه معنایی احساس نمیکند. رسالت این پژوهش، مطالعه دقیق این پنج ریشه با استفاده از روشهای مختلف زبانشناسی تاریخی است. به این منظور با «ریشه‌شناسی» مفردات مربوطه و کشف «صورتبندی ساخت معنا» در هر واژه، تمایز معنایی میان این واژگان براساس دریافت عرب عصر نزول شناخته میشود و همچنین، با گونه شناسی سایر صورتبندیهای ساخت این معنا در زبانهای مختلف و مقایسه آن با گونههای موجود در زبان عربی قرآنی، علاوه بر فهم عمیقتر این مفهوم در عربی قرآنی، زمینههای ترجمه فرهنگی این مفردات را فراهم خواهیم کرد. بر این اساس مجموعاً چهارده گونه صورتبندی برای مفهوم بخشایش یافت شد که چهار گونهی، بخشایش به مثابه التیام دادن، گرداندن، عبور کردن و پوشاندن، در عربی قرآنی مورد استفاده قرار گرفته است. در نهایت با تقسیم گونههای چهاردهگانه به گونههای روانشناختی و گونههای فرهنگی، به مترجم کمک شده، خصوصاً در ترجمه دسته دوم، دقتهای بیشتری را به کار بسته و به همسانیها و ناهمسانیهای فرهنگی زبان مبدأ و مقصد توجه کند.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
قرآن کریم.
الکتاب المقدس: العهدین القدیم و الجدید (1982م)، قاهره: دارالکتاب المقدّس.
آلوسی، محمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر قرآن العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابراهیم انیس و دیگران (1386ش)، فرهنگ المعجم الوسیط، ترجمه محمد بندرریگی، قم: انتشارات اسلامی.
ابن سیده، علی بن اسماعیل (2000م)، المحکم و المحیط الاعظم، به کوشش عبدالحمید هنداوی، بیروت: دارالکتب العلمیة.
ابن عاشور، محمد طاهر (1420ق)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ.
ابن فارس، احمد (1366ق)، معجم مقاییس اللغة، به کوشش عبدالسلام محمد هارون، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1375ق)، لسان العرب، بیروت: دارالصادر.
ابوحیان اندلسی، محمد بن یوسف (1420ق)، البحر المحیط، به کوشش صدقی محمد جمیل، بیروت: دارالفکر.
اتریج، هارولد دبلیو (1394ش)، «آلودگی، گناه، کفاره، رستگاری»، ضمن درآمدی بر دینهای دنیای باستان، به کوشش سارا ایلز جانسون، ترجمه جواد فیروزی، تهران: ققنوس.
ازهری، محمد بن احمد (1421ق)، تهذیب اللغة، به کوشش عمر سلامی، بیروت: دارالفکر.
انوری، حسن (ویراستار) (1382ش)، فرهنگ بزرگ سخن، تهران: انتشارات سخن.
پاکتچی، احمد (1382ش)، «مفهوم روسی خوشبختی در بوته معناشناسی تاریخی»، پژوهش ادبیات معاصر جهان، دوره 8، شماره 14.
پاکتچی، احمد (1387ش)، «الزامات زبانشناختی مطالعات میان رشته ای»، مطالعات میان رشته ای در علوم انسانی، سال1، شماره1.
پاکتچی، احمد (1392ش)، تاریخ تفسیر قرآن کریم، به کوشش محمد جانی پور، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق (ع).
پاکتچی، احمد (1393ش)، «ریشه شناسی اصطلاح توسعه در علوم اجتماعی»، در چکیده مقالات دومین همایش علمی زبان، مفاهیم و واژگان علوم اجتماعی، تهران: انتشارات تیسا.
پاکتچی، احمد (1395ش)، «رویکرد ریشه شناسی به گونه های خشونت کلامی با محوریت مفهوم سخن گفتن»، در مجموعه مقالات نخستین همایش ملی خشونت کلامی، به کوشش گلرخ سعیدنیا و آزاده میرزایی، تهران: نشر نویسه پارسی.
پاکتچی، احمد (1395ش)، «نگاشته ای بنیادی در اعداد دو تا پنج بر پایه ریشه شناسی»، در مجموعه مقالات نخستین همایش ملی معناشناسی شناختی، به کوشش آزیتا افراشی، تهران: نشر نویسه پارسی.
جلالی نائینی، سید محمدرضا (1375ش)، فرهنگ سنسکریت-فارسی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
حسن دوست، محمد (1383)، فرهنگ ریشه شناسی زبان فارسی، به کوشش بهمن سرکاراتی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، جلد 1.
حسن دوست، محمد (1393ش)، فرهنگ ریشه شناسی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، جلد 2.
خلیل بن احمد (1980ق)، العین، به کوشش مهدی مخزومی و ابراهیم سامرایی، بیروت: دار و مکتبة الهلال.
دیوان الهذلیین (1385ق)، به کوشش أحمد الزین و محمود أبو الوفاء، قاهره: دارالکتب المصریه.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1412ق)، مفردات الفاظ القرآن، به کوشش صفوان عدنان داودی، بیروت: الدار الشامیة.
زمخشری، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی.
شیرزاد، علیرضا، و رضایی اصفهانی، محمدعلی (1399ش)، «تبیین مبانی تفسیر روانشناختی قرآن کریم»، مطالعات قرآن و حدیث، سال 14، شماره 27.
شیرزاد، محمد حسن، و شیرزاد، محمد حسین (1394ش)، «بازخوانی مفهوم ربا در قرآن کریم بر پایه روش معناشناسی ساختگرا»، صحیفه مبین، سال21، شماره 58.
طریحی، فخرالدین (1375ش)، مجمع البحرین، به کوشش سید احمد الحسینی، تهران: مرتضوی.
طوسی، محمد بن حسن (1376ش)، التبیان فی تفسیر القرآن، به کوشش احمد قصیر عاملی، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
عسکری، ابوهلال (1400ق)، فروق اللغة، بیروت: دارالآفاق الجدیدة.
عشقی، فاطمه؛ خوانین زاده، محمد علی؛ تهامی، فاطمه سادات (1399ش)، «معناشناسی ساختگرای مفهوم سیئه در قرآن کریم»، مطالعات قرآن و حدیث، سال 13، شماره 26.
علی، جواد (1422ق)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت: دارالساقی.
قرشی، علی اکبر (1371ش)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیة.
قریب، بدرالزمان (1374ش)، فرهنگ سغدی، تهران: انتشارات فرهنگان.
مشکور، محمد جواد (1375ش)، فرهنگ تطبیقی عربی با زبانهای سامی و ایرانی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
مصطفوی، حسن (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
هرودوت (1389ش)، تاریخ هرودوت، به کوشش مرتضی ثاقبفر، تهران: اساطیر.
Alanne, S. (1919), Suomalais-Englantilainen Sanakirja, Saperior: Tyomies Publishing Company. at: http:// s155239215.onlinehome.us /turkic/40_Language /Dybo_2007Lingivist Contacts Of Early Turks Ru.htm.
Bennett, R. J., Cox, S. S. (2012), Coping with Unethical Behavior, in Handbook of Unethical Work Behavior: Implications for Individual Well-Being, R. A. Giacalone and M. D. Promislo (eds), London and New York: Routledge.
Best, E. (1904), "Maori Medical Lore", The Journal of the Polynesian Society, Vol. 13, No. 52.
Best, E. (1905), "Maori Medical Lore", The Journal of the Polynesian Society, Vol. 14, No. 53.
Biggs, R. D. et al. (2006), The Assyrian Dictionary, Chicago: The Oriental Institute.
Black, J. (2000), A Concise Dictionary of Akkadian, Wiesbaden: Harrassowitz Verlag.
Botne, R., Schafer, L. (2008), A Chindali and English Dictionary, Philadelphia: American Philosophical Society.
Burke, P. (2007), Cultures of translation in early modern Europe, in Cultures of translation in early modern Europe, P. Burke and R. Po-Chia Hsia (eds), Cambridge: Cambridge university press.
Butayev, S., Irisqulov, A. (2008), English-Uzbek, Uzbek-English Dictionary, Toshkent: Ozbekistan Repablikasi Fanlar akademiyasi FAN nashriyoti.
Cheung, J. (2007), Etymological Dictionary of the Iranian Verb, Leiden: Brill.
Clausen, G. (1972), An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish, Oxford: Oxford University Press.
Craighill Handy, E. S., Pukui, M. (1953), "The Polynesian Family System in Ka-'u Hawaii, VI. The Psychic Phase of Relationship", The Journal of the Polynesian Society, Vol. 62, No. 2.
Dolgopolsky, A. (2012), Nostratic Dictionary, Cambridge: McDonald Institute for Archaeological Research.
Dybo, A. B. (2007), Хронология тюркских языков и лингвистические контакты ранних тюрков, Moscow: Oriental Literature.
Ehret, Ch. (1995), Reconstructing Proto-Afroasiatic (Proto-Afrasian): Vowels, Tone, Consonants, and Vocabulary, Berkeley: University of California Press.
Enright, R. (2001), Forgiveness Is a Choice, Washington D.C.: APA books.
Enright, R. D., Freedman, S., Rique, J. (1998), The Psychology of Interpersonal Forgiveness, in Exploring Forgiveness, R. D. Enright and J. North (eds), Wisconsin: University of Wisconsin Press.
Gesenius, W. (1997), Hebrew and Chaldee Lexicon to the Old testament scriptures, tr. Samuel P. T., Grand Rapids: Baker Books.
Glare, P. G. W. (2012), Oxford Latin Dictionary, Oxford: Oxford University Press.
Greenberg, J. H. (1957), "The nature and uses of linguistic typologie", International Journal of American Linguistics, Vol. 23, No. 2, pp. 68-77.
Herodotus (1930), Herodotus With an English translation, A. D. Godley (trnsl.), London: William Heinemann.
Hudson, G. (1989), Highland East Cushitic Dictionary, Humburg: Buske.
Hudson, R. A. (2012), A Dictionary of Beja, Web published at:
http://www.rogerblench.info/ Language/ Afroasiatic/ Cushitic/ Beja%20 Dictionary.pdf
Hughes, P. M., Warmke, B., Forgiveness, in The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Summer 2017 Edition), E. N. Zalta (ed.), at: https://plato.stanford.edu/archives/sum2017/entries/forgiveness.
Jäschke, H. A. (1881), A Tibetan-English Dictionary, London: The secretary of state for india in council.
Kai, H. R. (1961), English-Japanese Dictionary, Tokyo: Kenkyusha.
Karlsson, F. (1999), Finnish an Essential Grammar, London: Routledge.
Lesco, L. (2000), A Dictionary of Late Egyptian, Fall River: Fall River Modern Printing Co.
Leslau, W. (1991), Comparative Dictionary of Geez, Wiesbaden: Otto Harrassowitz.
Liddell, H. G., Scott, R. (1996), A Greek-English Lexicon, Oxford: Clarendon Press.
Lipinski, E. (1997), Semitic Languages Outline of A Comparative Grammar, Leuven: Peeters.
Macbain, A. (1911), An Etymological Dictionary of the Gaelic languages, Sterling: Eneas Mackay.
Magay, T., Kiss, L. (2002), Pocket Hungarian-English Dictionary, Budapest: Akademiai Kiado.
McCullough M. E., Pargament, K. I., Thoresen, C. E. (2000), The Psychology of Forgiveness, in Forgiveness, Theory, Research, and Practice, M. E. McCullough, K. I. Pargament, C. E. Thoresen (eds), New York: The Guilford Press.
Metzler, K. (1991), Der griechische Begriff des Verzeihens: Untersuch am Wortstamm συγγνώμη von den ersten Belegen bis zum viertn Jahrhundert n. Chr, Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament, Zweite Reihe Series, Vol.44, Tubingen: J. C. B. Mohr.
Middleton, J. (2005), Evans-Pritchard E. E., in The Encyclopedia of Religion, L. Jones (ed), Detroit: Thomson Gale, volume 5.
Monier-Williams, M. (1988), A Sanskrit-English Dictionary, E. Leumann et al., Delhi: Motila Banarsidass.
Nikolaeva, I. (2006), A Historical Dictionary of Yukaghir, Berlin: Walter de Gruyter & Co.
Orel, V. E., Stolbova, O. V. (1995), Hamito-Semitic Etymological dictionary: Materials for A Reconstruction, Leiden: Brill.
Öztopçu, K. et al. (1999), Dictionary of the Turkic languages, New York: Routledge.
Petter, R. (1915), English-Cheyenne Dictionary, Kettle Falls, Washington: Valdo Petter.
Pokorny, J. (1959), Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, Bern: Francke.
Rye, M. S., Pargament, K. I. (2002), "Forgiveness and Romantic Relationship in Colledge: Can It Heal the Wounded Heart?", Journal of Clinical Psychology, Vol. 58, No. 4, pp. 419-441.
Shnitnikov, B. N. (1966), Kazakh-English Dictionary, The Hague: Mouton & Co.
Sihler, A. L. (1995), New Comparative Grammar of Greek and Latin, Oxford: Oxford University Press.
Sokoloff, M. (2009), A Syriac Lexicon: a translation from the Latin, correction, Expansion, and update of C.Brockelmann's Lexicon Syriacum, Winona Lake: Eisenbrauns and Piscataway: Gorgias Press.
Stevens, A. M., Schmidgall-Tellings, A. Ed. (2010), A Comprehensive Indonesian-English Dictionary, Athens: Ohio University Press.
Törkenczy, M. (2002), Practical Hungarian Grammar, Budapest: Corvina.
Vasmer, M. (1953), Russisches Etymologisches Wörterbuch, Heidelberg: Carl Winter. Universitätsverlag.
Wallis Budge, E.A. (1920), An Egyptian Hieroglyphic Dictionary, London: John Murray.
Watts, N. (2008), The Oxford New Greek Dictionary, New York: Barkley Books.
Whitney, W. D. (1889), The Century Dictionary, New York: Century Company, Vol.8
Whitney, W. D. (1904), The Century Dictionary, New York: Century Company, Vol.2
Zammit, M. (2002), A Comparative Lexical Study of Qur'anic Arabic, Leiden: Brill.
)