تحلیل انتقادی داستان سلیمان نبی (علیه السلام) و اسبان جهاد

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانش‌آموخته دکتری فقه و حقوق خصوصی دانشگاه شهید مطهری، تهران، ایران.

چکیده

آیات 31 تا 33 سوره ص به توصیف حکایت اسبان و حضرت سلیمان(علیه‌السلام) می‌پردازد. تفاسیر مختلفی درباره این آیات و شأن نزول آن‌ها در بین مفسران شیعه و اهل تسنن وجود دارد که برخی از آن‌ها با مقام عصمت سلیمان نبی(علیه‌السلام) ناسازگار است. منشأ اصلی چنین اختلاف دیدگاهی، اختلاف در مرجع برخی از ضمایر در این آیات است. این نوشتار، پس از جمع‌آوری اقوال مفسران درباره این آیات و نقد و بررسی مفصل ادله آن‌ها، به قول حق ازنظر نگارنده اشاره کرده و با روش تحلیلی به این نتیجه دست می‌یابد که با تمسک به این آیات نمی‌توان هیچ ترک اولی یا خطایی را به حضرت سلیمان(علیه‌السلام) نسبت داد و روایاتی که در این زمینه نیز وجود داشته و منشأ پیدایش اشکالاتی شده است، صرف‌نظر از تعارض با محکمات عقل، کتاب و سنت، اساساً مبتلا به ضعف سندی و غیرقابل‌اعتماد بوده و ریشه آن را می‌توان در اسرائیلیاتی که در این زمینه نقل‌شده‌ است، جستجو نمود.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
کتاب مقدس.
آلوسی، محمود بن عبدالله (1415ق)، روح المعانى فى تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: علی عبدالباری عطیة، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
ابن عربی، محمد بن عبدالله (1408ق)، أحکام القرآن، بیروت: دارالجیل.
ابن‌ بابویه، محمد بن علی (1385ش)، علل الشرایع، قم: کتابفروشی داوری، چاپ اول.
ابن‌ بابویه، محمد بن علی (1413ق)، من لایحضره الفقیه‏، تصحیح: علی‌اکبر غفاری، قم: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، چاپ دوم.
ابن‌ حنبل، احمد بن محمد (1416ق)، مسند الإمام أحمد بن حنبل، بیروت: مؤسسة الرسالة، چاپ اول.
ابن‌ کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو (1419ق)، تفسیر القرآن العظیم، تحقیق: محمدحسین شمس الدین، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
ابن‌ منظور، محمد بن مکرم‏ (1414ق)، لسان العرب، باتحقیق جمال الدین میردامادی، بیروت: دار الفکر للطباعة و النشر و التوزیع‏، چاپ سوم.
ابن‌ هشام، عبدالله بن یوسف (1410ق)، مغنی اللبیب عن کتب الأعاریب، باتحقیق محمد محیی الدین عبدالحمید، قم: کتابخانه عمومی حضرت آیت‌الله‌العظمی مرعشی نجفی(ره)، چاپ چهارم.
اسماعیل، محمدبکر (1424ق)، قصص القرآن، قاهره: دار المنار، چاپ اول.
بحرانی، سید هاشم (1374ش)، البرهان فی تفسیر القرآن، باتحقیق قسم الدراسات الإسلامیة مؤسسة البعثة، قم: مؤسسه بعثت، چاپ اول.
برومند، محمدحسین (1388ش)، «بررسی ماجرای سان دیدن حضرت سلیمان(علیه‌السلام) از اسبان در قرآن کریم»، فصلنامه تحقیقات علوم قرآن و حدیث، ش12.
بغوی، حسین بن مسعود (1420ق)، تفسیر البغوی، باتحقیق عبدالرزاق مهدی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ اول.
خمینی، روح الله (بیتا)، تقریرات درس خارج فقه (کتاب الصلاة)، مندرج در تارنمای http://www.eshia.ir.
رازی، حسین بن علی (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فى تفسیر القرآن، باتحقیق محمدجعفر یاحقی، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامى آستان قدس رضوی.
زرگری، موسی (مترجم) (1364ش)، روش زندگی، تهران: انتشارات بانی توراه، چاپ اول.
زمخشری، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دارالکتاب العربی، چاپ سوم.
سبحانی تبریزی، جعفر(1383ش)، منشور جاوید، قم: مؤسسه امام صادق(علیه‌السلام)، چاپ اول.
سید مرتضی، علم‌الهدی (1377ش)، تنزیه الانبیاء (علیه‌السلام)، قم: دار الشریف الرضی، چاپ اول.
سیوطی، جلال‌الدین (1404ق)، الدرالمنثور فی تفسیر المأثور، قم: کتابخانه آیة الله مرعشی نجفی(ره).
شاذلی، سید بن قطب (1412ق)، فى ظلال القرآن، بیروت: دارالشروق، چاپ هفدهم.
شریف لاهیجی، محمد بن علی (1373ش)، تفسیر شریف لاهیجی، با تحقیق میر جلال‌الدین حسینی ارموی، تهران: دفتر نشر داد، چاپ اول.
طباطبائی، سید محمدحسین (1388ش- الف)، بررسی‌های اسلامی، قم: بوستان کتاب، چاپ دوم.
طباطبائی، سید محمدحسین (1388ش- ب)،  قرآن در اسلام، قم: بوستان کتاب، چاپ سوم.
طباطبائی، سید محمدحسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ پنجم.
طبرسی، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو، چاپ سوم.
طبری، ابوجعفر محمد بن جریر (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار المعرفة، چاپ اول.
طریحی، فخرالدین بن محمد (1375ش)، مجمع البحرین، باتحقیق احمد حسینی اشکوری، تهران: مرتضوی، چاپ سوم.
طوسی، محمد بن حسن (1414ق)، الأمالی، با تحقیق مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافة، چاپ اول.
طوسی، محمد بن حسن (بی‌تا)، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعة (1415ق)، تفسیر نور الثقلین، باتحقیق هاشم رسولی محلاتی، قم: اسماعیلیان، چاپ چهارم.
فخرالدین رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم.
فیض کاشانی، ملا محسن (1406ق)، الوافی، اصفهان: کتابخانه امام امیرالمؤمنین علی علیه السلام، چاپ اول.
فیض کاشانی، ملا محسن (1415ق)، تفسیر الصافی، باتحقیق حسین اعلمی، تهران: انتشارات الصدر، چاپ دوم.
فیومی، احمد بن محمد (1414ق)، المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر، قم: موسسه دار الهجرة، چاپ دوم.
قرشی، سید علی‌اکبر (1377ش)، تفسیر أحسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت، چاپ سوم.
قرطبی، محمد بن احمد (1364ش)، الجامع لأحکام القرآن، تهران: انتشارت ناصرخسرو، چاپ اول.
قمی مشهدی، محمد بن محمدرضا (1368ش)، کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی، چاپ اول.
قمی، علی بن ابراهیم (1404ق)، تفسیر القمی، باتحقیق طیّب موسوی جزائری، قم: دار الکتاب، چاپ سوم.
کلینى، محمد بن یعقوب (1407ق)‏، الکافی، با تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران: دار الکتب الإسلامیة، چاپ چهارم.
ماتریدی، محمد بن محمد (1426ق)، تأویلات أهل السنة، باتحقیق مجدی باسلوم، بیروت: دار الکتب العلمیة، چاپ اول.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی (1403ق)، بحارالأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار علیهم السلام، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم.
مجلسی، محمدتقی بن مقصودعلی (1406ق)، روضة المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه‏، باتحقیق حسین موسوی کرمانی، قم: مؤسسه فرهنگى اسلامى کوشانبور، چاپ دوم.
محلی، محمد بن احمد (1416ق)، تفسیر الجلالین، باتحقیق عبدالرحمن بن ابی بکر سیوطی، بیروت: مؤسسة النور للمطبوعات.
محمدی، عبدالله (1394ش)، «اعتبار خبر واحد در تفسیر و اعتقادات از منظر علامه طباطبایی»، فصلنامه اندیشه نوین دینی، ش43.
مفید، محمد بن محمد (1413ق)، الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد، باتحقیق مؤسسة آل البیت علیهم السلام‏، قم: کنگره شیخ مفید، چاپ اول.
مکارم شیرازی، ناصر (1374ش)، تفسیر نمونه، تهران: دار الکتب الاسلامیة، چاپ اول.
میبدى، احمد بن أبى سعد (1371ش)، کشف الأسرار و عدة الأبرار، باتحقیق علی‌اصغر حکمت، تهران: انتشارات امیرکبیر، چاپ پنجم.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1407ق)، تجرید الاعتقاد، باتحقیق محمدجواد حسینی جلالی، تهران: مکتب الإعلام الإسلامی، چاپ اول.