غرض‌شناسی تطبیقی داستان حضرت ابراهیم (ع) در سوره‌های مکی همگام با نزول

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و تفسیر، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران.‏

2 استادیار گروه علوم قرآن و تفسیر، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران

چکیده

داستان حضرت ابراهیم (ع) در هشت سوره مکی شامل سوَر مبارکه «مریم، شعراء، هود، حجر، انعام، صافات، انبیاء و عنکبوت» تبیین گردیده است. این جستار با رویکرد تنزیلی به بررسی ارتباط میان غرض سوره‌های مذکور و داستان حضرت ابراهیم خلیل‌الله (ع) با شرایط پیامبر اکرم (ص) و مؤمنین پرداخته و به روش توصیفی – تحلیلی به ارتباط میان داستان‌های قرآن با غرض سوره در راستای جلوه‌های هدایتگری قرآن دست یافته است. بنابراین، می-توان این‌گونه انگاشت که سرگذشت انبیاء پیشین در قرآن نیز که فصل عمده‌ای از آیات الهی را در بر می‌گیرند، نقش بسزایی در تأمین پاره‌ای از اهداف هدایتگری قرآن ایفا می‌نمایند. با مداقه در سور هشت‌گانه مکی حوزه این پژوهش، معلوم گردیدکه داستان حضرت ابراهیم (ع) به جهت «استوار ساختن قلب پیامبر (ص)، تقویت پایداری آن حضرت (ص)، تصویر ساز یاز طبقات مخالف با دعوت الهی، تجلیل از مؤمنان به حقّ، چگونگی محاجّه با مشرکین، وعده پایان تخاصم کفّار و بشارت پایان نیک مؤمنان، وعده به هلاکت و عذاب مشرکان، سربلندی انبیای خدا از مصائب و ابتلائات الهی، و ... بازگو شده ‌است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
ابن درید، محمد بن حسن‏. (1988م). جمهرة اللغة، بیروت: دار العلم للملایین‏.‏
ابن سیده، على بن اسماعیل.‏ (1421ق).  المحکم و المحیط الأعظم‏، بیروت: دار الکتب العلمیة‏.‏
ابن‏ عاشور، محمدطاهر. (1420ق). تفسیر التحریر و التنویر المعروف بتفسیر ابن عاشور، بیروت‏:مؤسسة التاریخ العربی.‏
ابن منظور، محمد بن مکرم (2005م). لسان العرب، بیروت: دارصادر.‏
ابن ندیم، محمد بن اسحاق (بی تا). الفهرست، بیروت: دار المعرفة.‏
ابوالفتوح رازى، حسین بن على. (1408ق). روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد ‏مقدس: آستان قدس رضوى. ‏
ابوزهره، محمد. (بی تا). زهرة التفاسیر، بیروت: دار الفکر.‏
ازهرى، محمد بن احمد. (1421ق). تهذیب اللغة، بیروت: دار احیاء التراث العربی‏.‏
امین، نصرت‏بیگم‏. (بی تا). تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن‏، بی جا: بی نا.‏
بروجردى، محمدابراهیم. (1366ش). تفسیر جامع، تهران: کتابخانه صدر.‏
بستانی، فؤادافرام. (1375ش). فرهنگ ابجدی، محقق: رضا مهیار، تهران: اسلامی.‏
‏‏بهجت پور، عبدالکریم (1392ش). تفسیر تنزیلی (به تریب نزول) مبانی، اصول، قواعد وفواید، تهران: ‏انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی. ‏
بهجت پور، عبدالکریم (1394ش). شناخت نامه تنزیلی سوره های قرآن کریم، قم: تمهید.‏
بهجت پور، عبدالکریم (1395ش). همگام با وحی، قم: تمهید.‏
بی آزار شیرازی، عبدالکریم؛ حجتی، محمدباقر (1378ش). تفسیر کاشف، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.‏
جرجانى، حسین بن حسن‏. (1378ش). جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، تهران: دانشگاه تهران‏.‏
جعفرى، یعقوب‏. (ش1376). تفسیر کوثر، قم: موسسه انتشارات هجرت‏‏.‏
جوهرى، اسماعیل بن حماد. (1376ش). الصحاح: تاج اللغة و صحاح العربیة، بیروت: دار العلم ‏للملایین‏.‏
حجازى، محمد محمود. (1413ق). التفسیر الواضح، بیروت: دار الجیل.‏
راغب اصفهانی، حسین بن محمد. (ق1412).  المفردات فی الفاظ غریب القرآن، دمشق: دارالعلم.‏
رضایى اصفهانى، محمدعلى. (1387ش). تفسیر قرآن مهر، قم: پژوهشهاى تفسیر و علوم قرآن.‏
زحیلى، وهبه‏. (ق1411). التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج‏، دمشق: ‏دارالفکر.‏
زرکشی، بدر الدین محمد (1410ق)، البرهان فی علوم القرآن، بیروت: دار المعرفة.‏
زمخشرى، محمود بن عمر. (1386ش). مقدمة الأدب‏، تهران: موسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران. ‏
سلطان على‏شاه، سلطان محمد بن حیدر. (1372ش). متن و ترجمه فارسى تفسیر شریف بیان السعادة فى مقامات ‏العبادة، تهران: بی نا.‏
سیوطی، جلال الدین (بی تا). الاتقان فی علوم القرآن، بیروت: دار الکتاب العربی.‏
شاه ‏عبدالعظیمى، حسین‏. (1363ش). تفسیر اثنى عشرى‏، تهران: میقات.‏
صابونى، محمد على‏. (1421ق). صفوة التفاسیر، بیروت: دار الفکر.‏
طباطبایی، محمدحسین. (1363ش). المیزان فی تفسیر القرآن، مترجم: موسوی همدانی، محمدباقر، تهران: مرکز نشر فرهنگی رجاء.‏
‏طبرسى، فضل بن حسن. (1372ش). مجمع البیان فی تفسیر القرآن، مصحح: فضل‏الله یزدى طباطبایى، تهران: ناصر خسرو.‏
طبرسى، فضل بن حسن‏. (1375ش). ترجمه تفسیر جوامع الجامع‏، مترجم: احمد امیرى شادمهرى، ‏مشهد: آستان قدس رضوى.‏
طریحى، فخر الدین بن محمد. (1375ش). مجمع البحرین‏، تهران: مرتضوی.‏
طیب، عبدالحسین‏. (ش1369). اطیب البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران: اسلام‏.‏
فضل الله، محمد حسین‏. (1419ق). من وحى القرآن‏، بیروت: دار الملاک.‏
قاسمى، جمال‏الدین. (1418ق). تفسیر القاسمی المسمى محاسن التأویل‏، بیروت: دار ‏الکتب العلمیة.‏
قرائتى، محسن‏. (1388ش). تفسیر نور، تهران: مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن.‏
‏قرشی بنابی، علی اکبر. (1371ش). قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.‏
قرشی بنابی، علی اکبر. (1375ش). تفسیر احسن الحدیث، تهران: بنیاد بعثت.‏
قطب، سید. (ق1425). فى ظلال القرآن، بیروت: دار الشروق.‏
کاشانى، فتح‏الله بن شکرالله. (ق1423). زبدة التفاسیر، ‏قم‏: مؤسسة المعارف الإسلامیة.‏
کاشفى، حسین بن على‏. (بی تا). تفسیر حسینى، سراوان: کتابفروشى نور.‏
مدرسى، محمدتقى‏. (1419ق). من هدى القرآن‏، تهران‏: دارمحبی الحسین‏‏.‏
مراغى، احمد مصطفى. (1419ق)‏، تفسیر المراغى‏، بیروت: دار الفکر.‏
معرفت، محمدهادى (1410ق). التمهید فی علوم القرآن، قم: انتشارات حوزه علمیه.‏
مکارم شیرازی، ناصر. (1371ش). تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب ‏الاسلامیه.‏
موسى، حسین یوسف‏. (1410ق). الإفصاح فى فقه اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏.‏
مهائمى، على بن احمد. (ق1403). تفسیر القرآن المسمى تبصیر الرحمن و تیسیر المنان‏، بیروت: عالم الکتب.‏
میدانى، عبدالرحمن حسن حبنکه‏. (1361ش). معارج التفکر و دقائق التدبر، دمشق: دارالقلم‏.‏
نسفى، عبدالله بن احمد. (1416ق). تفسیر النسفى مدارک التنزیل و حقایق التاویل، بیروت: ‏دارالنفائس.‏
نهاوندى، محمد. (1386ش). نفحات الرحمن فى تفسیر القرآن، قم: موسسة البعثة.‏
یوسفی غروی، محمد هادی (1433ق). موسوعة التاریخ الاسلامی، بیروت: أضواء الحوزة.‏