تحلیل انتقادی اندیشه‌های قرآنی محمد عابد الجابری

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانش آموخته دکتری علوم قرآن و حدیث، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.30497/qhs.2023.244403.3763

چکیده

رویکردهای نوین تفسیری نسبت به قرآن کریم در اواسط قرن نوزده میلادی شدت بیشتری پیدا کرده که یکی از دلایل آن، اثرپذیری مستقیم اندیشمندان عرب از جریان مدرنیسم اروپا و نقد جدی میراث اسلامی بوده است. محمد عابد الجابری از جمله شاخص‌ترین عالمان نومعتزلی مصری است که به اسم ایجاد تغییر و تحول در معرفت بشری نسبت به دین، به نقد جدی میراث اسلامی پرداخته و تلاش کرده تفسیری جدید و عصری از قرآن کریم بر پایه ترتیب نزول آیات ارائه کند. در این پژوهش تلاش شده ضمن معرفی اجمالی جابری و مبانی فکری وی در فهم قرآن کریم، برخی از اندیشه‌های قرآنی وی مورد نقد و ارزیابی قرار گیرد. نقد روش تفسیری و تاریخ نگاری وی نسبت به موضوعات قرآنی، نقد دیدگاه او در رابطه با واقع نمایی قصص و دلالت الفاظ و ظواهر قرآن به همراه تحلیل اصطلاح «پدیده قرآنی»، از جمله مسائلی است که در این پژوهش مطرح شده و نشان داده شده است که متأسفانه جابری در اکثر موارد با افراط‌گرایی در اجتهاد تفسیری، به تضعیف میراث مستدل و مستند اسلامی پرداخته و راه را برای ورود اندیشه‌های انحرافی در آموزه‌های دینی باز کرده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
ابن نبی، مالک، (1389ق)، الظاهرة القرآنیه، ترجمه عبدالصبور شاهین، بیروت: دارالفکر.
ابوزید، نصر حامد، (1383ش)، نقد گفتمان دینی، ترجمه حسن یوسفی اشکوری و مـحمد جـواهرکلام، تـهران: یادآوران.
جابری، محمد عابد، (1386‌ش) «قرآن، قرآن است»، ترجمة سیدعلی آقایی، خردنامة همشهری، شـمارة 17‌.
جابری، محمد عابد، (1993م)، نحن و التراث، بیروت‌: مرکز‌ الثقافی العربی.
جابری، محمد عابد، (2006م)، مدخل الی القرآن الکریم، بـیروت‌: مرکز‌ الدراسات‌ الوحدی العربیه.
جابری، محمد عابد، (2008م)، فهم القرآن الحکیم: التفسیر الواضح حسب‌ ترتیب‌ النزول‌، بیروت: مرکز الدارسات الوحدی العربیه.
جابری، محمد عابد، (2009م)، نقد العقل العربی، بیروت‌: مرکز‌ الدراسات‌ الوحدی العربیه.
خلف‌الله، محمد احمد، (1999م)، الفن القـصصی فـی القـرآن الکریم، قاهره: مؤسسه الانتشار العربی.
دروزه، محمد عزّت، (1383ق)، التفسیر الحدیث، قاهره: دار‌احیاء‌ الکتب العربیه.
رشیدرضا، محمد، (بی‌تا)، تفسیر القرآن الکریم الشهیر بتفسیر المنار، بیروت: دار‌الفـکر.
سید قطب، (1412ق)، فی‌ ظلال‌ القـرآن‌، بیروت: دارالشـروق‌.
السـید، رضوان؛ جول، محمد زاهد، (1389ش)، «زندگی و آثار و رویکردهای تفسیری و فکری محمد عابد‌ الجابری‌»، ترجمة علی عـلی‌محمدی، کتـاب مـاه دین، شمارة 154.
شحاته‌، عبدالله محمود، (1382ق)، مـنهج الامـام محمد عبده‌ فی‌ التفسیر القرآن الکریم، قاهره: الرسـائل الجـامعیه.
طباطبایی، سید محمدحسین، (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: جامعه‌ اسلامی مدرسین حوزه علمیه قم.
علیخانی، علی‌اکبر و همکاران، (1390‌ش)، اندیشة‌ سیاسی‌ متفکران مسلمان‌، تهران‌: پژوهشکدة‌ مطالعات فـرهنگی و اجـتماعی.
علی‌محمدی، علی، (1387ش)، «فهم القرآن الحکیم، التفسیر الواضح حسب ترتیب النزول»، کتاب ماه دین، شـمارة‌ 132‌.
کرمی، محمدتقی، (بی‌تا‌)، بررسی آرا و اندیشه‌های محمد عابد جابری، تهران: مرکز مطالعات فرهنگی بین‌المللی.
معرفت، محمدهادی، (1386ش)، تفسیر و مفسران، ترجمه علی خیاط، قم: التمهید.
وصفی، محمدرضا، (1387ش)، نومعتزلیان، تهران: نگاه معاصر.
ویلانت، رتراود، (1383‌ش)، «جریان ‌شناسی تفاسیر قرآن در دورة معاصر»، ترجمة مهرداد عباسی، آینة‌ پژوهش‌، شمارة 86.