مطالعات قرآن و حدیث
فهم باطن حدیث در اندیشۀ قاضی نعمان مغربی
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 دانش آموختۀ دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه کاشان، کاشان، ایران.
2 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علامۀ طباطبایی، تهران، ایران.
چکیده
چگونگی کشف پیام باطنی حدیث و شناخت معیارهای آن از مسائلی است که در پژوهش‌های فقه الحدیثی کمتر مورد توجه قرار گرفته است. پرداختن به این مسأله در ارزیابی و تعیین میزان اعتبار تأویل‌های حدیثی اسماعیلیان (مهمترین مدعیان علم تأویل حدیث) مؤثر است. جستار حاضر به بررسی فهم باطن حدیث در اندیشۀ قاضی نعمان مغربی (د 363ق) ـ برجسته‌ترین شخصیت اسماعیلی در حوزۀ تأویل حدیث ـ می‌پردازد. برای این منظور اندیشۀ قاضی نعمان در حوزۀ فهم باطن حدیث، با کاوش کامل در کتاب تأویل الدعائم مورد بررسی قرار گرفته و با ارائۀ نمونه‌های متعدد تحلیل شده است. بر اساس این پژوهش، تنها خاستگاه فهم باطن از نگاه قاضی نعمان، امام اسماعیلی است و جز او کسی به اسرار نهفته در گزاره‌های روایی دسترسی ندارد. از این رو تنها کوشش مُجاز در حوزۀ فهم باطن حدیث، کشف مناسبت و ارتباط معنای ظاهری و باطنی است که در موجّه ساختن معانی باطنی و جلوۀ عقلانی بخشیدن به آنها مؤثر است. قاضی نعمان برای نشان دادن پیوند بین ظاهر و باطن روایات، به شواهدی تمسک نموده که نمی‌توان آنها را دلیل قطعی تأویل برشمرد. مهمترین شاهد او برای بیان مناسبت بین رموز ظاهری و باطنی، ارتباط معنای باطنی با معنای لغوی است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
)