مطالعه تطبیقی میزان اعمال در قیامت با تکیه بر نظرات سید هاشم بحرانی و فخر رازی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

10.30497/qhs.2023.244926.3813

چکیده

توزین اعمال در جهان آخرت بر اساس آیات قرآن و روایات ائمه معصومین(ع) امری حتمی است که جهت حسابرسی اعمال انجام می­شود. میزان در قیامت برای تعیین مقدار و ارزش کارهای نیک و گناهان نصب شده است و با آن حسنات و سیئات سنجیده می­شود. در رابطه با میزان دو دیدگاه وجود دارد. بحرانی صاحب تفسیر مأثور «البرهان فی تفسیر القرآن» میزان را در معنای مجازی به کار برده است. در مقابل فخر رازی صاحب «تفسیر کبیر» معتقد به میزان محسوس است که اعمال بندگان در قیامت با آن سنجیده می­شود. در هر دو دیدگاه نسبت به کیفیت سنجش اعمال و حقیقت میزان اختلاف نظرهای فراوانی وجود دارد، از این رو تلاش برای رسیدن به برداشتی استوارتر در این زمینه ضروری است. این نوشتار درصدد است با روش توصیفی تحلیلی به تبیین نظرات سید هاشم بحرانی و فخر رازی درباره حقیقیت و چیستی میزان، سبکی و سنگینی اعمال در قیامت و معانی مجازی مطرح شده برای میزان بر اساس آیات و روایات بپردازد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
نهج البلاغه، (1365ش)، ترجمه: علینقی فیض الاسلام، تهران: چاپخانه سپهر.
ابن بابویه، محمدبن علی، (1414ق)، اعتقادات الامامیه، قم: کنکره شیخ مفید.
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، (1407ق)، زاد المسیر فی علم التفسیر، بیروت: دارالفکر.
ابن حجر عسقلانی، شهاب الدین، (بی تا)، فتح الباری شرح صحیح البخاری، بیروت: دارالمعرفه للطباعه و النشر.
ابن شهر آشوب مازندرانی، محمدبن علی، (1379ش)، مناقب آل ابی طالب، قم: نشر علامه.
ابن عجیبه، احمدبن محمد، (1419ق)، البحر المدید فی تفسیر القرآن المجید، قاهره: بی نا.
ابن فارس، احمدبن فارس، (1404ق)، معجم مقاییس اللغه، قم: مکتب الاعلام اسلامی.
ابن منظور، محمدبن مکرم، (1405ق)، لسان العرب، قم: نشر ادب حوزه.
ابوداوود سجستانی، سلیمان بن اشعث، (1410ق)، سنن ابی داوود، بیروت: دارالفکر.
اسعدی، علیرضا، (1398ش)، «مسئله میزان اعمال در قیامت»، مجله علمی خردنامه صدرا، شماره 98.
امین اصفهانی، سیده نصرت، (1361ش)، مخزن العرفان، تهران: نهضت زنان مسلمان.
اندلسی، ابن عطیه، (1413ق)، المحرز الوجیز فی تفسیر الکتاب العزیز، لبنان: دارالکتب العلمیه.
بحرانی، هاشم بن سلیمان، (1389ش)، البرهان فی تفسیر القرآن، تهران: نهاد کتابخانه های کشور.
تاج آبادی، مسعود، (1396ش)، معادشناسی، قم: جامعة الزهرا.
تمیمی آمدی، عبدالواحد بن محمد، (1410ق)، غرر الحکم و درر الکلم، قم: دارالکتاب الاسلامی.
جرجانی، علی بن محمد، (1325ق)، شرح المواقف، قم: الشریف الرضی.
جوادی آملی، عبدالله، (1392ش)، تفسیر تسنیم، قم: نشر اسراء.
حر عاملی، محمد بن حسن، (1409ق)، وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، قم: موسسه آل البیت.
حقی بروسوی، اسماعیل، (1421ق)، روح البیان، بیروت: دارالفکر.
حلی، حسن بن یوسف، (1382ش)، کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد، قم: موسسه امام صادق(ع).
رازی، ابوالفتوح حسین بن علی، (1408ق)، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد: آستان قدس رضوی.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد، (1412ق)، مفردات فی غریب القرآن، بیروت: دارالقلم.
زمخشری، محمود، (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت: الکتاب العربی.
سبحانی، جعفر، (1383ش)، منشور جاوید، قم: موسسه امام صادق(ع).
سبحانی، جعفر، (1421ق)، مفاهیم القرآن، قم: موسسه امام صادق(ع).
طباطبایی، سید محمدحسین، (1374ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، قم: دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
طبرسی، فضل بن حسن، (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القُرآن، تهران: انتشارات ناصر خسرو.
طبری، ابو جعفر محمد بن جریر، (1412ق)، جامع البیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالمعرفه.
طوسی، محمدحسن، (بی تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
طیب، سید عبدالحسین، (1378ش)، اطیب البیان فی تفسیر القرآن، تهران: نشر اسلامی.
غزالی، ابوحامد محمد، (1409ق)، الاقتصاد فی الاعتقاد، بیروت: دارالکتب العلمیه.
غلام­پور، علیرضا؛ خلف­مراد، عبدالرحیم، (1393ش)، «کیفیت توزین اعمال در قیامت در منابع تفسیری فریقین بر اساس آیه 47 سوره انبیاء»، فصلنامه علمی مطالعات تفسیری، سال 5، شماره 20، صص86-73.
فتاحی، محسن، (1393ش)، حقیقت میزان، سایت پژوهه پژوهشکده باقرالعلوم (ع).
فتوجی، محمد صدیق، (1420ق)، فتح البیان فی مقاصد القرآن، بیروت: دارالکتب العلمیه.
فخر رازی، محمد بن عمر، (1378ش)، مفاتیح الغیب، مترجم علی اصغر حلبی، تهران: اساطیر.
فخر رازی، محمد بن عمر، (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیا التراث العربی.
فخر رازی، محمد بن عمر، (1986م)، الاربعین فی اصول الدین، قاهره: انتشارات مکتبه الکیات الازهریه.
فیض کاشانی، محمدمحسن، (1415ق)، تفسیر الصافی، تهران: انتشارات الصدر.
قرشی، علی اکبر، (1377ش)، تفسیر احسن الحدیث، تهران: اسلامی.
قمی، عباس، (1397ش)، مفاتیح الجنان، قم: آیین دانش.
کلینی، محمدبن یعقوب، (1429ق)، الکافی، قم: دارالحدیث.
گنابادی، سلطان محمد، (1408ق)، بیان السعادة فی مقامات العبادة، بیروت: موسسه اعلمی.
لاهیجی، بهاالدین محمد، (1363ش)، تفسیر لاهیجی، تهران: موسسه مطبوعات علمی.
مبارکفوری، محمد عبدالرحمن بن عبدالرحیم، (1410ق)، تحفة الاحوذی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، (1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدُرر أخبار الأئمة الأطهار، بیروت: دار احیا التراث العربی.
معتزلی، قاضی عبد الجبار بن احمد، (1422ق)، شرح اصول الخمسه، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
نوری، میرزاحسین بن محمدتقی، (1408ق)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت: انتشارات آل بیت.