نقد جریان فکری قرآن بسندگی در اندیشه‌ تفسیری آیت الله مهدوی کنی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی، تهران، ایران.

2 کارشناس ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق(ع)، تهران، ایران.

10.30497/qhs.2023.245210.3850

چکیده

نظریه «قرآن بسندگی» به مثابه­ی یک جریان انحرافی در روش تفسیر قرآن، سعی دارد با کنار زدن سنت و تأکید بر ناکارآمدی میراث روایی در فهم و تفسیر قرآن، حجیّت و اعتبار سنت را زیر سوال ببرد. تکوّن و شکل­گیری این تفکر به استناد منابع تاریخی و حدیثی، در صدر اسلام و با شعار «عندنا کتاب الله» بوده و سپس در طول تاریخ به یک جریان انحرافی تبدیل گشته است، به گونه‌ای که هم اکنون در اندیشه فرقه‌هایی مانند «قرآنیون» به وضوح می‌توان این تفکر انحرافی را مشاهده نمود. به همین دلیل در این پژوهش ضمن معرفی اجمالی ریشه‌های شکل‌گیری این نظریه، به نقد ادلّه معتقدین به این نظریه از منظر آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی(ره) از جمله اندیشمندان قرآنی عصر حاضر پرداخته و مجموعه مطالبی که توسط ایشان در نقد این تفکر بیان شده است، جمع آوری و تحلیل گشته است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد آیت الله مهدوی کنی به نقد و ابطال مهمترین ادلّه این جریان پرداخته‌اند که عبارتند از: پاسخگویی قرآن کریم به همه نیازها، عدم اعتبار سنت در کنار حکم الهی، اختصاص ارشادهای پیامبر به همان عصر، مخدوش بودن سنت از نظر سند و متن، عدم قطعیت صدور سنت از پیامبر.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
ابن بابویه، محمد بن علی (1404ق)، من لا یحضره الفقیه، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
ابن سعد، محمد (1416ق)، الطبقات الکبری، تحقیق ریاض عبدالله عبدالهادی، بیروت: دارالاحیاء التراث.
احمد بن حنبل، (1994م)، المسند، بیروت: موسسه الرساله.
بحرانی، سید هاشم (1415ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مرکز چاپ و نشر.
بخاری، محمد بن اسماعیل، (1388ش)، صحیح بخاری، قاهره: وزارة الاوقاف.
حسکانی، حاکم (1411ق)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل فی الآیات النازله فی اهل البیت، تهران: وزارت ارشاد.
حسینی جلالی، سید محمد رضا (1376ش)، تدوین السنه الشریفه، قم: بوستان کتاب.
الخطیب ، عبدالغنی (1974م)، قرآن و علم امروز، تهران: انتشارات عطائی.
خطیب بغدادی، احمد بن علی، (1995م)، تقیید العلم، بیروت: احیاء سنه النبویه.
دارمی، عبدالله بن عبدالرحمن، (1421ق)، سنن الدارمی، ریاض: دارالمغنی.
ذهبی، محمد بن احمد (1407ق)، تاریخ الإسلام، بیروت: دار الکتاب العربی.
ذهبی، محمد حسین (1396ق)، التفسیر و المفسرون، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
رشیدرضا، محمد، (بی‌تا)، المنار فی تفسیر القرآن، بیروت: دارالعلم.
روشن ضمیر، محمد ابراهیم (1390ش)، جریان­شناسی قرآن­بسندگی (پژوهشی در پیشینه، تحولات و دیدگاه­های قرآنی)، تهران: انتشارات سخن.
صالح، صبحی، (1428ق)، علوم الحدیث و مصطلحه، قم: نشر سلام.
صبحی منصور، احمد، (2006م)، القرآن و کفی، قاهره: دارالمکتبة.
طباطبایی، سید محمد حسین (1417ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: موسسه الاعلمی للمطبوعات.
عبدالخالق، عبدالغنی، (1407ق)، حجیة السنه، بیروت: المعهد العالمی للفکر الاسلامی.
عتر، نورالدّین، (1401ق)، منهج النقد فی علوم الحدیث، دمشق: دار الفکر.
عترت دوست، محمد (1401‏ش)، «روش‌شناسی تفسیر آیة الله مهدوی کنی»، دوفصلنامه مطالعات قرآن و حدیث، سال 16، شمارة 31،‏ صص91-123.
عروسی حویزی، عبد علی بن جمعه (1415ق)، تفسیر نورالثقلین، قم: نشر اسماعیلیان.
غزّالی، ابو حامد (1351ش)، احیاء علوم الدین، ترجمه مؤیدالدین محمد خوارزمی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
غزالی، ابوحامد (1365ش)، جواهر القرآن تهران: انتشارات اطلاعات.
مزروعة، محمود محمّد، (2005م)، شبهات القرآنیین حول السّنّة النّبویّة، بی‌جا: بی‌نا.
مسلم نیشابوری، ابن حجّاج (1991م)، الصحیح، بیروت: دارالحدیث.
مهدوی ‌کنی، محمدرضا، (1395ش)، تفسیر موضوعی قرآن کریم؛ چیستی و الزمات، تحقیق و تنظیم: محمد عترت دوست (جانی‌پور) و نادر جعفری، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
مهدوی ‌کنی، محمدرضا، (1396ش)، تفسیر سوره مبارکه حمد، تحقیق و تنظیم: محمد عترت دوست (جانی‌پور) و نادر جعفری، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
مهدوی ‌کنی، محمدرضا، (1397ش)، تفسیر سوره مبارکه قدر، تحقیق و تنظیم: محمد عترت دوست (جانی‌پور) و نادر جعفری، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
مهدوی ‌کنی، محمدرضا، (1398ش)، تفسیر سوره مبارکه بقره، تحقیق و تنظیم: محمد عترت دوست (جانی‌پور)، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
مهدوی ‌کنی، محمدرضا، (1400ش)، تفسیر سوره مبارکه نبأ، تحقیق و تنظیم: محمد عترت دوست (جانی‌پور)، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
مؤدب، سیدرضا، (1386ش)، تاریخ حدیث. قم: دانشگاه قم.
نصیری، علی (1399ش)، رابطۀ قرآن و سنت، قم: دارالحدیث.
واقدی، محمد بن عمر، (1369ش)، مغازی، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
الهی ­بخش، خادم حسین (1421ق)، دراسات فی الفرق: القرآنیون و شبهاتهم حول السنه، ریاض: مکتبه الصدیق.