بازاندیشی در مورد تفسیر حروف مقطّعه در قرآن کریم

نوع مقاله : علمی - مروری

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه زنجان، زنجان، ایران.

10.30497/qhs.2024.245230.3852

چکیده

حروف جدا جدا یا حروف مقطّعه از مباحث مهم علوم قرآنی است که نظرات و تبیین های متعدّدی در مورد آن انجام شده ­است؛ بیش ­از بیست نظر متعدّد در مورد این­ حروف ابراز شده ­است و هر­یک مسیری را در توجیه این­ حروف پیموده ­اند. اظهارنظر در مورد حروف مقطّعه منحصر به عُلمای قدیم نیست و در عصر جدید نیز چندنظر در مورد این ­حروف ابراز شده ­است. مجموعه­ نظرات را می­ توان در سه دسته خلاصه کرد؛ دسته­ اوّل که به رمز و راز بودن این­ حروف معتقد هستند و از اظهار­نظر پرهیز می­ کنند. دسته­ دوّم، هرچند به رمزی ­بودن این ­حروف معتقد هستند لیکن در مورد این­ حروف اظهارنظر کرده­ اند و دسته­ سوّم نیز از اساس به رمزی بودن این ­حروف اعتقاد ندارند و توجیه غیر­رمزی برای آن بیان کرده­ اند. در این ­مقاله پس ­از بیان برخی نظرات در مورد حروف­ مقطّعه، نظری جدید در این مورد بیان شده ­است؛ در این تبیین جدید، هم وجه رمزی بودن این ­حروف حفظ شده و هم به طور شفّاف، نظری واضح بر اساس قرآن ­کریم برای این ­حروف مطرح شده­ است که مرتبط با آموزه­ کتاب ­مُبین در قرآن ­کریم است و ادّعای این­ مقاله این است که خود قرآن ­کریم به طور شفّاف و البتّه اجمالی، چیستی حروف ­مقطّعه را بیان کرده­ است. براساس این­ نظر، این­ حروف نشانه ­هایی از کتاب مُبین است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
ابن­ منظور، محمد­بن­ مکرم. (1405ق). لسان ­العرب. قم: نشر أدب الحوزه.
ترمذی، محمدبن­ عیسی. (1395ق). سنن الترمذی. مصر: مطبعه مصطفى البابی الحلبی.
ثعلبی نیشابوری، احمد­بن ­ابراهیم. (1422ق). الکشف و البیان عن تفسیر القرآن. بیروت: دار احیاء التراث العربی.
جوادی آملی، عبدالله. (1397ش). تسنیم. قم: مرکز نشر اسراء.
حسینی، احمد‌؛ مسلم ­پور، ابراهیم. (1393ش). «روش فلسفی ابن ­سینا در تفسیر حروف ­مقطّعه قرآن». حکمت سینوی، ش52، صص4-23.
خلیفه، رشاد. (1365ش). اعجاز قرآن (تحلیل آماری حروف­ مقطّعه). ترجمه: سیّد محمدتقی آیت­ اللهی. شیراز: انتشارات دانشگاه شیراز.
راغب ­اصفهانی، حسین­ بن­ محمد. (1420ق). المفردات فی غریب القرآن. بیروت: دار المعرفه.
رحمانی ­فرد، حسین. (1394ش). بررسی دیدگاه­ها درباره حروف ­مقطّعه و روایات آن. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
رضوی، محمد‌؛ جعفری، مهین. (1395ش). «بررسی حروف ­مقطّعه از دیدگاه مستشرقان». حُسنا، ش 29و30، صص215-234.
سیوطی، جلال ­الدین. (1420ق). الاتقان فی علوم ­القرآن. دمشق: دار ابن­کثیر.
سیوطی، جلال ­الدین. (1404ق). الدرّ ­المنثور فی التفسیر ­المأثور. قم: کتابخانه آیت­الله مرعشی نجفی.
شیخ، محمود؛ زارع­دار، مرتضی. (1395ش). «گونه­ شناسی تفاسیر عرفانی در موضوع حروف ­مقطّعه قرآن». ادیان و عرفان، سال49، ش1، صص89-106.
صدوق، محمدبن­ علی. (1361ش). معانی ­الأخبار. تصحیح علی ­اکبر غفّاری. قم: انتشارات اسلامی.
طباطبائی، کاظم. (1382ش). «حروف ­مقطّعه از منظر قرآن ­شناسان غربی». مطالعات اسلامی، ش60، صص172-179.
طباطبائی، محمدحسین. (1417ق). المیزان فی تفسیر القرآن. بیروت: مؤسّسه الأعلمی للمطبوعات.
طبری، محمدبن­ جریر. (1412ق). جامع البیان فی تفسیر القرآن. بیروت: دارالمعرفه.
طبرسی، فضل­ بن­ حسن. (بی­تا). مجمع ­البیان. بیروت: دارالمعرفه.
عبّاسی، حسین. (1388ش). «تأمّلی در کتاب هیروگلیف در قرآن». کتاب ماه دین، ش148، صص10-20.
عدل، سعد عبدالمطلب. (1388ش). هیروگلیف در قرآن ­کریم (تفسیر نوین از حروف ­مقطّعه). ترجمه حامد صدقی و حبیب­الله عبّاسی. تهران: سخن.
فخررازی، محمد­بن ­عمر. (1411ق). التفسیر الکبیر. قم: مرکز نشر دفتر تبلیغات اسلامی.
فقهی­ زاده، عبدالهادی‌؛ عیسایی، احمد. (1399ش). «نگاهی قرآنی به چیستی کتاب ­مبین و بررسی ارتباط آن با قرآن ­کریم با تکیه بر آراء تفسیری علامه طباطبایی». پژوهش­نامه قرآن و حدیث، ش27، صص193-216.
فیض ­کاشانی، محمد­بن­ مرتضی. (1362ش). الصافی فی تفسیر القرآن. تصحیح ابوالحسن شعرانی. تهران: انتشارات کتابفروشی اسلامیّه.
گراوند، علی؛ شهبازی، فتحعلی. (1391ش). «نگاهی به آراء و عقاید و زمینه­ های بروز و ظهور فرقه حروفیّه». هفت ­آسمان، ش55، صص25-44.
لطفی، مهدی. (1391ش). «حوزه معنایی حروف ­مقطّعه در قرآن ­کریم». مطالعات قرآن و حدیث، ش11، صص113-133.
مجلسی، محمد­باقر. (بی­تا). بحار الأنوار الجامعه لدرر أخبار الأئمه الأطهار. بیروت: مؤسسه الوفاء.
نصر، حسین و دیگران. (1400ش). تفسیر معاصرانه قرآن. ترجمه و تحقیق انشاءالله رحمتی. تهران: سوفیا.
نولدکه، تئودور. (2000م). تاریخ­ القرآن. بازبینی فریدریش شوالی. ترجمه و تحقیق جورج تامر. هیلدسهایم، زوریخ و نیویورک: دار نشر جورج ألمز.
وات، ویلیام مونتگمری. (1382ش). درآمدی بر تاریخ ­قرآن. قم: سازمان اوقاف و امور خیریّه.