بررسی سندی و دلالی روایات مصونیّت مدفونان و متوفیان در «حَرَمَین» از حساب اخروی در منابع امامیه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، تبریز، ایران.

2 دانشجوی دکترای علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران.

10.30497/qhs.2024.246056.3936

چکیده

در کتب روایی امامیه، روایاتی وجود دارند که برخی مصونیت­های اُخروی از حیث عذاب و حساب را برای متوفیان و مدفونان در حَرَمَین، بیان می­کند. برخی از این روایات، فاجران را نیز مشمول این حکم خوانده­اند. تعارض این روایات با آیات و روایاتی که انسان را در گرو عمل و عقیده­ی خویش دانسته و هرگونه ظلم در حساب را نفی می­کند، و عدم تطابق با شناخت دینی حاصل از عقل، دست ­کم فرضیه­ی ضعف قسمتی از این روایات را به وجود آورده و موجب شکل­گیری این پژوهش مبنی بررسی و ارزیابی سندی و محتوایی این روایات گردید. نگارندگان در این راستا، نخست به بررسی سندی روایات پرداخته و اسناد روایات دارای سند را به بوتة بررسی رحالی نهادند و سپس، به بررسی محتوایی پرداخته و پس از به دست دادن محتوای هر روایت، سازگاری یا ناسازگاری آن با منظومه معارف دین را بر پایه منابع معتبر بویژه قرآن، مورد بررسی قرار داده­اند. لازم به ذکر است که روش این تحقیق در بررسی و استنتاج، توصیفی-تحلیلی، و در گردآوری اطلاعات، کتابخانه­ای بوده است. بر اساس این تحقیق، بیشتر این روایات از نظر سندی ضعیف بوده و مضامین ظاهری برخی از آن­ها نیز به دلیل تعارض با ادله­ی قطعیه­ی دینی، قابل پذیرش نبوده و تنها با تأویل روایات و عدول از منطوق آن­ها، می­توان مضمون قابل پذیرشی برای مابقی آن­ها به دست داد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
ابن ابی ­الجمهور، محمد بن زین الدین، (1405ق)، عوالی اللئالی العزیزیة فی الاحادیث الدینیة، قم: نشر سیدالشهداء.
ابن بابویه، محمد بن علی، (1413ق)، من لا یحضره الفقیه، تحقیق علی اکبر غفّاری، قم: انتشارات حوزه­ی علمیه.
ابن شاذان قمی، شاذان بن جبرئیل، (1363ش)، الفضائل، قم: نشر رضی.
ابن شهرآشوب، محمد بن علی، (1380ق)، معالم العلماء فی فهرست کتب الشیعة و أسماء المصنفین منهم قدیما و حدیثا، نجف: مکتبة الحیدریة.
ابن غضائری، احمد بن الحسین، (1422ق)، الرّجال، تحقیق محمدرضا حسینی جلالی، قم: جامعه­ مدرّسین حوزه­ علمیه­ قم.
ابن قولویه، جعفر بن محمد، (1356ش)، کامل الزیارات، تصحیح عبدالحسین امینی، نجف: دارالمرتضویه.
اردبیلی، محمد بن علی، (1403ق)، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، بیروت: دارالاضواء.
افندی، عبدالله بن عیسی بیگ، (1431ق)، ریاض العلماء و حیاض الفضلاء، تحقیق احمد حسینی اشکوری، بیروت: مؤسسة التاریخ العربی.
برقی، احمد بن محمد بن خالد، (1371ش)، المحاسن، قم: دار الکتب الإسلامیة.
بیضاوی، عبدالله بن عمر، (1418ق)، أنوار التّتزیل و أسرار التّأویل، تحقیق محمّد عبدالرّحمن مرعشلی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
پاکتچی، احمد، (1393ش)، فقه ­الحدیث؛ مباحث نقل به معنا، تهران: دانشگاه امام صادق(ع).
پوپر، کارل دیموند، (1379ش)، اسطوره چهارچوب؛ در دفاع از علم و عقلانیت، ترجمه علی پایا، تهران: نشر نو.
تقی الدین  حلی، حسن بن علی، (1342ش)، الرجال، تصحیح کاظم میاموی، تهران: دانشگاه تهران.
حر عاملی، محمد بن حسن، (1409ق)، وسائل الشیعه، قم: مؤسسه آل بیت(ع).
حر عاملی، محمد بن حسن، (1414ق)، هدایة الاُمّة إلی احکام الائمة(ع)، مشهد: آستان قدس رضوی.
حسینی حلی، حسین بن کمال الدین ابرز، (1428ق)، زبدة الاقوال فی خلاصة الرجال، قم: دارالحدیث.
 حلی، حسن بن یوسف، (1402ق)، رجال العلّامة الحلّی، تحقیق محمد صادق بحرالعلوم، قم: شریف الرضی.
خویی، ابوالقاسم، (1413ق)، معجم رجال الحدیث، قم: مرکز نشر الثقافة الاسلامیة فی العالم.
شبیری رنجانی، سیّد موسی، (1377ش)، کتاب النّکاح، قم: انتشارات رأی ­پرداز.
طباطبائی، سیّد محمّد حسین، (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسّسة الأعلمی للمطبوعات.
طوسی، محمد بن الحسن، (1407ق)، تهذیب الاحکام، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
طوسی، محمد بن الحسن، (1420ق)، فهرست کتب الشیعة و أصولهم و أسماء المصنفین و أصحاب الأصول‏، قم: مکتبة المحقّق طباطبائی.
طوسی، محمد بن الحسن، (1427ق)، رجال ­الطوسی، تحقیق جواد قیّومی اصفهانی، قم: جامعه­ مدرّسین حوزه­ علمیه­ قم.
فخر رازی، محمد بن عمر، (1413ق)، اعتقادات فرق المسلمین والمشرکین، تحقیق محمد زینهم، قاهره: مکتبة مدبولی.
فخر رازی، محمد بن عمر، (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، (1406ق)، الوافی، اصفهان: کتابخانه­ی امیرالمؤمنین(ع).
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، (1415ق)، تفسیر الصافی، تحقیق حسین اعلمی، تهران: مکتبة الصدر.
قطب الدین راوندی، سعید بن هبة الله، (1407ق)، سلوة الحزین، قم: انتشارات مدرسه­ی امام مهدی(عج).
قهپایی، عنایة الله، (1364ش)، مجمع الرجال، قم: اسماعیلیان.
کشی، محمد بن عمر، (1404ق)، اختیار معرفة الرجال، قم: مؤسسة آل البیت.
کلینی، محمد بن یعقوب، (1407ق): الکافی، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
مامقانی، عبدالله، (1431ق)، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم: مؤسسه آل البیت لإحیاء التراث.
مجلسی، محمدباقر، (1403ق)، بحار الأنوار، بیروت: دار إحیاة التراث العربی.
مجلسی، محمدباقر، (1404ق)، مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرّسول، تحقیق هاشم رسولی محلّاتی، تهران: دار الکتب الإسلامیّة.
مجلسی، محمدباقر، (1406ق)، ملاذ الأخیار فی فهم تهذیب الأخبار، تحقیق مهدی رجائی، قم: کتابخانه­ آیت­الله مرعشی نجفی.
مجلسی، محمدتقی، (1406ق) ، روضة المتّقین فی شرح من لا یحضره الفقیه، قم: کوشانبور.
مجلسی، محمدتقی، (1414ق)، لوامع صاحبقرانی (شرح فقیه)، قم: اسماعیلیان.
نجاشی، احمد بن­علی، (1365ش)، رجال ­النّجاشی، تحقیق موسی شبیری زنجانی، قم: جامعه­ مدرّسین حوزه­ علمیه­ قم.
نمازی شاهرودی، ُعلی، (1414ق)، مستدرکات علم رجال الحدیث، تهران: فرزند مؤلّف.
Bradley, F. H. (1914). Essays on Truth and Reality. Oxford: Clarendon Press.
Young, James O., "The Coherence Theory of Truth", The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Fall 2018 Edition), Edward N. Zalta (ed.), URL = <https://plato.stanford.edu/archives/fall2018/entries/truth-coherence/>.