کنشگری فعّال قرآن کریم در مبارزه با زنده به گور کردن دختران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف اسلامی، دانشگاه شهرکرد، شهرکرد، ایران.

10.30497/qhs.2025.247719.4089

چکیده

مصادف با آغاز نزول قرآن کریم مردمان حجاز دختران خود را زنده به گور می کردند، اما مدتی بعد از مبارزة قرآن، این فرهنگ ریشه کن شد. با توجه به حکیمانه بودن نزول تدریجی قرآن به نظر می رسد این مبارزه در سیر نزول براساس الگویی خاص صورت گرفته باشد. «کشف ابعاد حکمیانه بودن نزول تدریجی قرآن کریم»، «اهتمام قرآن به اصلاح رفتارهای نادرست در عرصه فرهنگ» و «اهمیت روش تدریجی در تحولات فرهنگی جامعه» اقتضا می کند این مسأله مورد بررسی قرار گیرد. هدف این پژوهش آن است که با بررسی تحلیلی آیات در سیر نزول نشان دهد که قرآن کریم چگونه این فرهنگ ضد انسانی را ریشه کن کرد. یافته های پژوهش نشان می دهد این مبارزه در پنج گام محقق شد: اوّل: «حمایت از دختران زنده به گور شده در قیامت بدون اشاره به عاملان در سورة تکویر(نزول:7)»، دوّم: «انتقاد غیرمستقیم از تنفر اعراب از دختران در سوره های نجم، اسراء و صافات (نزول:23، 50 و56)»، سوّم: «انتقاد مستقیم به تنفر اعراب از دختران در سورة زخرف (نزول:64)»، چهارم: «انتقاد صریح و همه جانبه به فرهنگ زنده به گور کردن دختران در سورة نحل (نزول:70)» و پنجم: «زدودن بقایای نگاه غلط به دختران در سورة طور» (نزول:75)». تحلیل این پنج گام کنش گری تدریجی قرآن کریم برای ریشه کنی این فرهنگ را نشان می دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن­کریم.
آلوسى، محمود (2019م)، بلوغ الأرب فی معرفة أحوال العرب، مصحح: محمد بهجة الأثری، بیروت: دارالکتب العلمیة.
آلوسى، محمود (1415ق)، روح­المعانى فی تفسیر القرآن الکریم والسبع المثانی، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن أبی­الحدید، عبدالحمید (1404ق)، شرح نهج البلاغة، ‏قم: مکتبة آیةالله المرعشی النجفی‏.
ابن­عاشور، محمد بن طاهر (بی­تا)، التحریر و التنویر، بیروت: مؤسسة التاریخ.
ابن­فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن­منظور، محمد (1414ق)، لسان العرب، بیروت: دارالصادر.
ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین (بی­تا)، الاغانی، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
بابایی، علی­اکبر و دیگران (1387ش)، روش­شناسی تفسیر قرآن، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سمت.
بلاشر، رژی (1374ش)، در آستانه قرآن، مترجم: محمود رامیار، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامى.
بهارزاده، پروین (1392ش)، «باز خوانی مفاهیم زوج و زوحیت در قرآن کریم»، دو فصل­نامه علوم قرآن و حدیث دانشگاه الزهرا، سال دهم، شمارة 2، ص29-50.
بهجت­پور، عبدالکریم (1390ش)، تفسیر همگام با وحی، قم: مؤسسة تمهید.
بهجت­پور، عبدالکریم (1394ش)، شناخت­نامة تنزیلی سوره­های قرآن کریم، قم: مؤسسة تمهید.
بیضاوى، عبدالله بن عمر (1418ق)، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت: داراحیاء التراث العربی.
پیشوایی، مهدی (1386ش)، تاریخ اسلام از جاهلیت تا رحلت پیامبر اسلام، قم: دفتر نشر معارف.
جعفری، یعقوب (بی­تا)، تفسیر کوثر، قم: انتشارات هجرت.
خطیب، عبدالکریم (بی­تا)، التفسیر القرآنى للقرآن، بیروت: دار الفکر العربی.
درویش، محیى­الدین (1415ق)، اعراب القرآن و بیانه، سوریه‏: دارالارشاد.
راغب، حسین­ بن­ محمد (1412ق)، المفردات فی­غریب القرآن، دمشق‏­ـ بیروت: دارالعلم-­­الدار الشامیة.
رضایی، غلام­عباس (1387ش)، «زن در جاهلیت»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، پاییز 1378ش، سال 39، شماره 3، ص113-126.
زمخشری، محمود (1979م)، اساس البلاغة، بیروت: دار صادر.
زمخشری، محمود (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل، بیروت: دار الکتاب العربی.
سالم، عبدالعزیز (2008م)، تاریخ العرب قبل الاسلام، الإسکندریة: مؤسسة شباب الجامعة.
سباعی، احمد (1385ش)، تاریخ مکه از آغاز تا پایان دولت شرفای مکه (1344ق)، ترجمه: رسول جعفریان، تهران: مشعر.
سلیم، احمد امین (1995م)، جوانب من تاریخ و الحضارة العرب فی العصور القدیمة، اسکندریه: دارالمعرفة.
سیوطی، جلال­الدین (1404ق)، الدر المنثور فى تفسیر المأثور، قم: کتابخانة آیة الله مرعشى نجفى.
صادقى­تهرانى، محمد (1365ش)، الفرقان فى­تفسیر القرآن بالقرآن، قم: انتشارات فرهنگ اسلامى.
ضیایی، محمد عادل (1387ش)، «زنده به گور کردن دختران در میان اعراب جاهلی»، پژوهش دینی، پاییز 1387ش، شماره 17، ص 119-140.
طالقانى، محمود (1362ش‏)، پرتوى از قرآن‏، تهران: شرکت سهامى انتشار. ‏‏
طباطبایی، محمدحسین (1380ش)، المیزان فی تفسیر القرآن، تهران: دارالکتب الاسلامیه.
طبرسى، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع­البیان فى تفسیر القرآن، تهران: انتشارات ناصرخسرو.
طوسى، محمد بن حسن (بی­تا)، التبیان فى تفسیر القرآن، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
عسکری، ‌مرتضی (1425ق)، احادیث ام‌المؤمنین عایشه، قم: کلیة اصول­الدین.
علی، جواد (1977-1978م)، المفصل فی تاریخ العرب قبل الإسلام، بیروت: دار العلم للملایین.
فخر رازى، محمدبن عمر (1420ق)، مفاتیح الغیب، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
فراهیدی، احمد بن خلیل (1410ق)، کتاب العین، قم: انتشارات هجرت.
فروخ، عمر (۱۹۸۴م)، تاریخ الجاهلیة، بیروت: دارالعلم للملایین.
فضل­الله، محمدحسین (1419ق)، من وحى القرآن، بیروت: دارالملاک للطباعة و النشر.
قرشی، علی­اکبر (1371ش)، قاموس قرآن، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
کواز، محمد کریم (1386ش)، سبک‏شناسى اعجاز بلاغى قرآن، مترجم: حسین سیدى، تهران: سخن.
مدرسی، محمدتقی (1419 ق)، من هدى القرآن. تهران: دار محبى الحسین.
مدنى­شیرازی، علی­خان بن احمد (بی­تا)، الحدائق الندیة فی شرح الفوائد الصمدیة، ‏قم: ذوی القربى.
مراغى، احمد (بی­تا)، ‏تفسیر المراغى‏، بیروت: داراحیاء التراث العربى.
مصباح­یزدی، محمدتقی (1382ش)، پرسش­ها و پاسخ­ها، قم: مؤسسة امام خمینی.
مصطفوی، حسن (1365ش)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: بنگاه نشر و ترجمه.
مغنیه، محمد جواد (1424 ق)، تفسیر الکاشف، تهران: دارالکتب الإسلامیة.
مکارم­شیرازی، ناصر و همکاران (1374ش)، تفسیر نمونه، تهران: دارالمکتب الاسلامیه.
نصیری، محمد و زارعکار، حسین (1396ش)، «تحلیل جامعه شناختی مسئله زنده به گور کردن دختران در جزیره العرب عصرجاهلی»، پژوهش­های تاریخی ایران و اسلام، دوره 11، شماره 20، بهار و تابستان 1396ش، ص197-214.