مطالعات قرآن و حدیث
روشهای کشف ساختار سوره های قرآن با رویکرد کل به جزء
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
نویسندگان
1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
2 دانش آموختۀ دکتری رشته علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات و معارف اسلامی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.
چکیده
تفسیر ساختاری رویکردی نوظهور در مطالعات قرآنی است که سوره را به مثابه شبکهای بههمپیوسته مینگرد، نه توالی آیات منفک. با این حال تکثر آراء و نبود الگوریتمی نظاممند، فهم ساختار را دچار ذوقیگرایی کرده است. این پژوهش با هدف طراحی چارچوبی روشمند برای کشف ساختار سورهها، از طریق تحلیل مضمون تفاسیر ساختارگرا، چهار روش کلیدی معرفی میکند: ۱. مطالعه کلنگر براساس تفکر سیستمی و با پیشفرض وحدت شبکهای سوره، ۲. سیاقبندی مبتنی بر قرائن لفظی-معنایی، ۳. کشف شبکه مفاهیم و موضوعات ۴. کاربست نشانههای متنی (کلمات و آیات کلیدی، تکرارها، اسلوبهای بلاغی و نظمآهنگ سوره). یافتهها حاکی از انعطافپذیری ترتیب روشها و امکان گزینش یکی از دو رویکرد «کل به جزء» یا «جزء به کل» است. در رویکرد جزء به کل، کشف ساختار با تمرکز بر نشانههای خُرد متنی (نظیر آیات کلیدی یا واژگان محوری) آغاز شده و بهتدریج به نقشه کلی سوره منتهی میشود؛ اما در رویکرد کل به جزء که محور اصلی این پژوهش است درک ساختار کلی سوره تقدم داشته و جزئیات در پرتو این چارچوب کلان معنا مییابند. اولویتبندی میان رویکردها وابسته به ساختار ذهنی مفسر و ویژگیهای سوره است. در سورههای طوال، کلنگری از تشتت تحلیلی میکاهد و در سورههای مفصل، جزءنگری کارآمدتر است. این پژوهش با نظاممندسازی فرآیند کشف ساختار، گامی در مسیر روشمندسازی علمی فهم ساختاری قرآن محسوب میشود.
کلیدواژهها
موضوعات
)