بررسی هم‌معنایی واژگان «إتمام» و «إکمال» در ترجمه‌های قرآن کریم (نمونه موردی ترجمه مکارم شیرازی، گرمارودی و فولادوند)

نوع مقاله : علمی - ترویجی

نویسندگان

1 گروه زبان و ادبیات عربی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران

2 دانشیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه آیت الله بروجردی، بروجرد، ایران.

3 کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، قم، ایران.

10.30497/qhs.2025.248508.4167

چکیده

پژوهش حاضر، به تحلیل و بررسی دقیق واژگان «إتمام» و «إکمال» و نقش آن‌ها در ترجمه‌های قرآن کریم می­پردازد. این واژه‌ها علی‌رغم شباهت ظاهری، در متن قرآن، دارای ترجمه‌های مختلف، معانی و کاربردهای گوناگون هستند که فهم درست آن‌ها برای درک صحیح مفهوم آیات ضروری است. هر واژه در بستر خاص خود از نظر معنایی و فضایی قرار می‌گیرد و استفاده از آن نیازمند شناخت عمیق زبان و متن است. مترجمان مختلف، مانند مکارم شیرازی، گرمارودی و فولادوند، در ترجمه‌های خود، بر اساس دیدگاه‌های فرهنگی، فکری و زبانی، تفاوت‌هایی در انتخاب این واژگان نشان داده‌اند که این تفاوت‌ها در انتقال معنا و پیام‌های قرآن بسیار تاثیرگذار است. این جستار با مقایسه این ترجمه‌ها نشان می‌دهد که هر مترجم با توجه به درک شخصی و سبک ترجمه خود، ممکن است از واژگان متفاوتی استفاده کند که هر کدام نقش خاصی در توجه القا کردن به مخاطب دارد. در نتیجه، این بررسی کمک می‌کند تا تفاوت‌های ظریف و مهم در انتخاب واژگان در ترجمه‌های قرآن بهتر شناخته شود و درک عمیق‌تری از نحوه انتقال مفاهیم قرآن به فارسی حاصل گردد. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که «إتمام» و «إکمال» از واژگانی هستند که در نگاه اول مترادف و هم­معنی می­نمایند؛ اما استفاده آن­ها در کنار هم این نکته را به مخاطب یادآور می­شود که هر یک از این واژه­ها دارای معنی متفاوت و فضای خاص و مستقلی از دیگری است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
ابن فارس، احمد (1404ق)، معجم مقاییس اللغة، مصحح: محمد هارون عبدالسلام، قم: مکتب الاعلام الاسلامی.
ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق)، لسان العرب، الطبعة: الثالثة، بیروت: دار صادر.
بنت­الشاطی، عایشه (1376ش)، اعجاز بیانی قرآن، ترجمه حسین صابری، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
جوادی آملی، عبدالله (1385)، شمیم ولایت، چاپ سوم، قم: مرکز نشر اسراء.
جوهری، اسماعیل بن حماد (1984م)، تاج اللغه و صحاح العربیه، بیروت – لبنان، دار العلم للملایین.
راغب اصفهانی، حسین بن محمد (1383ش)، ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، تهران‌: المکتبه‌المرتضویه لإحیاء آثار الجعفریه.
جهان بین، فرزاد (1391ش)، «روش فریقین در تفسیر آیه إکمال»، مطالعات تفسیری، سال سوم، شماره 12، صص 116-97.
رستمی مهر، سیما (1388ش)، «بررسی تناسب آیه إکمال از دیدگاه شیعه»، مجله بینات، شماره 63، صص 180-163.
زمخشرى، محمود بن عمر (1407ق)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل وعیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی.
طباطبایى، محمدحسین (1374ش)، ترجمه تفسیر المیزان، قم: جامعه مدرسین ، دفتر انتشارات اسلامى.
طبرسى، فضل بن حسن (1406ق)، ‏مجمع البیان فی تفسیر القرآن‏، تهران‏: ناصر خسرو.
عمر، مختار احمد (1386ش)، معناشناسی، ترجمه­ی حسن شهیدی، چاپ دوم، مشهد: دانشگاه فردوسی.
فراهیدى، خلیل بن أحمد (1409ق)، کتاب العین، قم: بی­نا.
فولادوند، محمد مهدی (1415ق)، ترجمه قرآن.
مصطفوی، حسن (1268ش)، التحقیق فی کلمات القرآن، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
مکارم شیرازی، ناصر (1357ش)، تفسیر نمونه، تهران: دارالکتب الإسلامیه.
موسوی گرمارودی، سید علی (1396ش)، ترجمه قرآن کریم، چاپ هجدهم، تهران: قدیانی.
نجار زادگان، فتح الله (1384ش)، «پژوهشی درباره مفاد آیه إکمال دین از دیدگاه فریقین»، پژوهش­های فقهی، دوره 1، شماره 3، صص 116-105.