واکاوی کیفیت نزول سوره علق به صورت پیوسته یا گسسته

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه یزد، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد علوم قرآن و حدیث، دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم یزد، ایران.

چکیده

برخی بر این عقیده‌اند که 5 آیة ابتدایی سورة علق با فاصله زمانی نسبت به دیگر آیات این سوره نازل شده است و بین آیات ابتدایی و انتهایی سورة علق با سوره‌های مدثر، ضحی و قلم نازل گشته. در این پژوهش به بیان بسامد این اقوال مشهور در منابع اسلامی پرداخته و عدم صحّت اقوال فوق را آشکار نموده‌ایم. ضرورت بحث اثبات پیوستگی آیات یک سوره و اثبات ارتباط لفظی و معنایی آن‌ها و در نهایت تفسیر منسجم از یک سوره و  متن است. پذیرش وقفة بین آیات ابتدایی و انتهایی سوره علق با آیات قرآن کریم و روایات ترتیب نزول در تضاد است. در این تحقیق اثبات شده است که آیات سوره علق پیوسته و با همدیگر نازل شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
ابن اثیر، عز الدین ابی الحسن علی بن محمد جزری،(بی­تا)، اٌسد الغابة فی معرفة الصحابة، بیروت: دارالاحیاء التراث العربی.
ابن بابویه، محمد بن علی، (1378)، عیون اخبار الرضا علیه السلام، تهران: نشر جهان.
ابن حجر عسقلانی، أبوالفضل أحمد بن علی بن محمد بن أحمد، (1415)، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن خیاط، خلیفه، (۱۳۸۷)، تاریخ خلیفه، تحقیق نجیب فواز، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن داوود، تقی الدین حسن بن علی، (1392)، رجال ابن داوود، قم: منشورات الرضی.
ابن سید الناس، محمد بن محمد بن محمد بن أحمد، (1414)، عیون الأثر فى فنون المغازى و الشمائل و السیر، تعلیق ابراهیم محمد رمضان، بیروت: دار القلم.
ابن ضریس بجلی، محمد بن ایوب، (بی­تا)، فضائل القرآن و ما انزل من القرآن بمکه و ما انزل بالمدینه، بیروت: دار الفکر.
ابن عبدالبر، عمر یوسف بن عبدالله،(۱۴۱۲)، الاستیعاب فی معرفه الاصحاب، تحقیق محمد علی بجاوی، بیروت: دارالجیل.
ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمرو، (1419)، تفسیر القرآن کریم العظیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
ابن ندیم، محمد بن اسحاق، (1346)، الفهرست، به تحقیق رضا تجدّد، تهران: چاپخانه بازرگانی ایران.
ابن ‏ابى‏ زمنین، محمد بن عبدالله، (1424)، تفسیر ابن ابى زمنین، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
ابن ‏عربى، محمد بن عبدالله، (1408)، احکام القرآن، بیروت: دار الجیل.
ابن‏ عطیه، عبدالحق بن غالب، (1422)، المحرر الوجیز فى تفسیر الکتاب العزیز، بیروت: دار الکتب العلمیة منشورات محمد علی بیضون.
ابن ابی الحدید، عزالدین ابوحامد بن محمد، (1384) شرح نهج البلاغه، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، بیروت: دارالکتب العلمیه.
بحرانی، سید هاشم، (1416)، البرهان فی تفسیر القرآن کریم، تهران: بنیاد بعثت.
بخاری، محمد بن إسماعیل بن إبراهیم، (1422)، الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله صلى الله علیه وسلم، کراتشی: البشر.
بسوی، أبویوسف یعقوب بن سفیان، (1401)، کتاب المعرفة و التاریخ، تحقیق اکرم ضیاء العمرى، بیروت: مؤسسة الرسالة.
بغوى، حسین بن مسعود، (1420)، تفسیر البغوى المسمى معالم التنزیل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
بلاذری، أحمد بن یحیى بن جابر، (1417)، جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت: دار الفکر.
بیهقی، ابوبکر احمد بن حسین، (1405)، دلائل النبوة و معرفة أحوال صاحب الشریعة، تحقیق عبد المعطى قلعجى، بیروت: دار الکتب العلمیة.
بیهقی، احمد بن حسین، (1419)، السنن الکبری، بیروت: دارالفکر.
ترمذی، محمد بن عیسی، (1395)، سنن الترمذی، به تحقیق احمد محمد شاکر، مصر: مطبعه مصطفی.
ثعالبى، عبدالرحمن بن محمد، (1418)، تفسیر الثعالبى المسمى بالجواهر الحسان فى تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
ثقفی کوفی، ابواسحاق ابراهیم بن محمد، (1353)، الغارات، تحقیق جلال الدین حسینی ارموی، تهران: انجمن آثار ملی.
حاکم نیشابوری، أبوعبدالله محمد بن عبد الله، (1411)، مستدرک علی صحیحین، مصطفى عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
حسکانی، عبدالله بن احمد، (1411)، شواهد التنزیل لقواعد التفضیل، به تحقیق محمّد باقر محمودی، تهران: وزارت ارشاد اسلامی.
حلی،حسنبنیوسف، (1417)، خلاصةالاقوالفیمعرفةالرجال،  قم: مؤسسةنشرالفقاهة.
حویزى، عبدعلى بن جمعه، (1415)، تفسیر نور الثقلین، قم: اسماعیلیان.
حوی، سعید، (1424)، الاساس فی التفسیر، قاهر: دارالسلام.
حیدری مزرعه آخوند، محمد علی؛ اقبال، ابراهیم؛ اشتری رکن آبادی، محمد رضا، (1395)، «عوامل پیدایش آیات مستثنیات»، پژوهش‌های قرآنی، شماره 4، پیاپی 81.
حیدری نسب، علیرضا، (1390)، «ابن شهاب زهری و عداوت اهل بیت علیهم السلام»، پژوهش­های قرآن و حدیث، شماره 2.
خامه گر، محمد، (1396)، «نگاهیبهچگونگینزولسوره‌هایقرآنکریم»، پژوهش­های قرآنی، شماره 4، پیاپی 85.
خطیب، عبدالکریم، (1424)، التفسیر القرآنى للقرآن، بیروت: دار الفکر العربی.
خویی، ابوالقاسم، (بی­تا)، معجم رجال الحدیث و تفصیل طبقات الرواه، قم: مرکز نشر الثقافه الاسلامیه.
دروزه، محمّد عزّه، (1383)، التفسیر الحدیث علی حسب ترتیب النزول، قاهره: دارالاحیاء الکتب العربیه.
دروزه، محمّد عزّه، (بی­تا)، سیره الرسول صوره مقتبسه من القرآن کریم الکریم، بیروت: مکتبه العصریه.
ذهبی، محمد بن احمد شمس الدین، (1405)،  سیر اعلام النبلاء، قاهره: دار الحدیث.
ذهبی، محمد بن احمد شمس الدین، (1413)، تاریخ الاسلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت: دارالکتاب العربی.
زرکشی، بدرالدین، (1404)، البرهان فی علوم القرآن، با تحقیق مصطفی عبدالقادرعطا، بیروت: دارالفکر.
زرکلی، خیرالدین، (2002)، الاعلام، بیروت: دار العلم للملایین.
زمخشرى، محمود بن عمر، (1407)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فى وجوه التأویل، بیروت: دار الکتاب العربی.
سمرقندى، نصر بن محمد، (1416)، تفسیر السمرقندى المسمى بحر العلوم، بیروت: دار الفکر.
سیوطى، عبدالرحمن بن ابى‏بکر، (1404)، الدر المنثور فى التفسیر بالماثور، قم: کتابخانه عمومى حضرت آیت الله العظمى مرعشى نجفى (ره).
مدیر شانه چی، کاظم،  (بی تا)، درایه الحدیث، قم: دفتر انتشارات اسلامی.
شهرستانی، محمد بن عبدالکریم، (1376)، مفاتیح الاسرار و مصابیح الابرار، به تحقق محمّد علی آذرشب، تهران: دفتر نشر میراث مکتوب.
صادقی تهرانی، محمد، (1406)، الفرقان فی التفسیر القرآن بالقرآن و السنه، قم: فرهنگ اسلامی.
صنعانى، عبدالرزاق بن همام، (1411)، تفسیر القرآن العزیز المسمّى تفسیر عبدالرزاق، بیروت: دار المعرفة.
طباطبایى، محمدحسین، (1390)، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
طبرسى، فضل بن حسن، (1412)، تفسیر جوامع الجامع، قم: حوزه علمیه قم.
طوسى، محمد بن حسن، (بی­تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
طوسی، محمد بن حسن، (1415)، رجال الطوسی، قم: مؤسسة النشر الإسلامی التابعة لجماعة المدرسین.
علوان، عبدالله بن ناصح، (1427)، اعراب القرآن الکریم، مصر- طنطا: دار الصحابه للتراث.
عنایه، غازی، (1411)، اسباب النزول القرآن کریم، بیروت: دارالجیل.
عیاشی، محمد بن مسعود، (1380)، کتاب التفسیر، به تحقیق سید هاشم رسولی محلاتی، تهران: چاپخانه علمیه.
فائز، قاسم، (1378)، «معیار های شناخت آیات و سور مکّی و مدنی»، مقالات و بررسیها، شماره66.
فضل الله، محمد حسین، (1419)، من وحى القرآن، بیروت: دار الملاک.
قمی، علی بن ابراهیم، (1404)، تفسیر القمی، قم: دارالکتاب.
قمی مشهدی، محمّد بن محمّد رضا، (1368)، کنز الدقائق و بحر الغرائب، تهران: وزارت ارشاد.
کلباسی، زهرا، احمدنژاد، امیر، (1396)، «نقد و بررسی دلالت روایت «ضعوا هذه الآیات...» بر نزول گسسته سوره‌های قرآن»، مطالعات فهم حدیث، سال سوم، شماره6.
کلینی، محمد بن یعقوب، (1429)، کافی، قم: دارالحدیث.
ماوردى، على بن محمد، (بی­تا)، النکت و العیون تفسیر الماوردى، بیروت: دار الکتب العلمیة، منشورات محمد علی بیضون.
مزى، یوسف، (1408)، تهذیب الکمال فى اسماء الرجال، بیروت: مؤسسه الرساله.
مسعودی، ابوالحسن علی بن حسین، (1409)، مروج الذهب، تحقیق اسعد داغر، قم: دارالهجرة.
مقاتل بن سلیمان، (1423)، تفسیر مقاتل بن سلیمان، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مقریزی، تقى الدین أحمد بن على، (1420)، إمتاع الأسماع بما للنبى من الأحوال و الأموال و الحفدة و المتاع، تحقیق محمد عبد الحمید النمیسى، بیروت: دار الکتب العلمیة.
موسوی دارابی، سید علی، (1423)، نصوص فی علوم القرآن کریم، مشهد: آستانه الرضویه المقدسه.
هوارى، هود بن محکم، (1426)، تفسیر کتاب الله العزیز، الجزائر: دار البصائر.
واقدی، محمد بن سعد، (1410)، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت: دارالکتاب العلمیه.
یعقوبی، احمد بن ابی یعقوب بن جعفر بن وهب ابن واضح، (1413)، تاریخ یعقوبى، تحقیق عبدالامیر مهنا، بیروت: موسسه الاعلمی المطبوعات.