عوامل بیگانگی اجتماعی میان امام علی(ع) و مردم زمانه در نهج البلاغه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه معارف قرآن و اهل البیت(ع)، دانشکده الهیات و معارف اهل البیت، دانشگاه اصفهان، ایران

چکیده

مفهوم بیگانگی اجتماعی و ابعاد و عوامل آن، در اکثر فرهنگ ها و جوامع بعنوان یک معضل و مسألة اجتماعی مورد تحلیل قرار می گیرد. این مفهوم بمعنای احساس انفصال و فقدان پیوند ذهنی میان فرد و جامعه می باشد و رشد و پویایی فرهنگی- اجتماعی جامعه را با توقف مواجه می کند. امام علی(علیه السلام) در دوران خلافت با حوادث سیاسی و اجتماعی مهمی مواجه شد. رویارویی با دشمنان خارجی و داخلی و  غفلت و دوری مردم از فرهنگ اصیل اسلامی سبب شد تا ایشان میان خود و جامعه پیرامون، احساس انفصال و بیگانگی نماید که بازتاب این حالت در خطبه ها و نامه های نهج البلاغه بوضوح دیده می شود. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و بر اساس نظریه ملوین سیمن به واکاوی بیگانگی اجتماعی امام علی(علیه السلام) می پردازد. نتایج پژوهش نشان می دهد که احساس بی قدرتی، احساس ناهنجاری اجتماعی و احساس تنفر فرهنگی مهمترین عوامل احساس بیگانگی اجتماعی در نهج البلاغه می باشند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


قرآن کریم.
آصفی، محمد مهدی (1387ش)، «غربت و اغتراب؛ درنگی در حدیث: بدأ الإسلام غریبا...»، مجله علوم حدیث، دوره13، شماره1، صص20-42.
آئینه وند، صادق (1382ش)، تاریخ اسلام، قم: دفتر نشر معارف.
آجودانی، ماشاءالله (1387ش)، یا مرگ یا تجدّد دفتری در شعر و ادب مشروطه، تهران: نشر اختران.
ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبة الله (1337ق)، شرح نهج‌البلاغه، قم: کتابخانه عمومی آیت الله مرعشی نجفی.
ابن اعثم کوفی، ابی محمد احمد (بی‌تا)، الفتوح، بیروت: دار الندوة الجدیدة.
ابن بابویه، محمد بن علی (1400ق)، أمالی، بیروت: مؤسسه الأعلمی للمطبوعات.
ابن رجب، عبد الرحمن (بی‌تا)، کشف الکربة فی وصف أهل الغربة، قاهره: بی نا.
بحرانی، ابن میثم (1362ش)، شرح نهج‌البلاغه، قم: دفتر نشر الکتاب.
ابن ماجه، محمد بن یزید (1395ق)، سنن ابن ماجه، تحقیق: محمد فؤاد عبد الباقی، بیروت: دار احیاء التراث.
بلاذری، احمد بن یحیی (1424ق)، انساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکّار و ریاض زرکلی، بیروت: دارالفکر.
بنی فاطمه، حسین و رسولی، زهره (1390ش)، «بررسی میزان بیگانگی اجتماعی در میان دانشجویان دانشگاه تبریز و عوامل مرتبط با آن». جامعه‌شناسی کاربردی، سال 22، شماره 41، صص 1-26.
تبریزی محسنی، علیرضا (1370ش)، «بیگانگی»، نامه علوم اجتماعی، دوره 2، صص45-62.
تبریزی محسنی، علیرضا (1373ش)، «بیگانگی اجتماعی، فرهنگی و سیاسی»، نشریه کلمه دانشجو، صص27-29.
تبریزی محسنی، علیرضا (1375ش)، «بیگانگی، مانعی برای مشارکت و توسعه ملی: بررسی رابطه میان بیگانگی و مشارکت اجتماعی و سیاسی»، مجله نامه پژوهش، شماره1.
تبریزی محسنی، علیرضا (1381ش)، «آسیب‌شناسی بیگانگی اجتماعی – فرهنگی، بررسی انزوای ارزشی در دانشگاههای دولتی تهران»، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، شماره 26، صص119-182.
ترمذی، محمد بن عیسی (بی‌تا)، سنن الترمذی، تحقیق: احمد محمد شاکر، بیروت: دار احیاء التراث.
توفیقیان فر، علی حسن و همکاران (1394ش)، «بررسی شاخص های مفهوم بیگانگی اجتماعی در شعر فروغ فرخزاد»، فصلنامه انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات، سال 11، شماره 41، صص153-172.
جواد مغنیه، احمد (2004م)، الغربة فی شعر محمود درویش، بیروت: دار الفارابی.
حسین زاده، علی حسین و همکاران (1390ش)، «بررسی عوامل اجتماعی و اقتصادی مؤثر بر بیگانگی از کار (مورد مطالعه: کارکنان پتروشیمی بندر ماهشهر)»، جامعه‌شناسی کاربردی، سال 22، شماره 42، صص 167-182.
دشتی، محمد (1392ش)، ترجمه نهج‌البلاغه، تهران: انتشارات پیام عدالت.
ذهبی، شمس الدین (1414ق)، تاریخ اسلام، تحقیق: عمر عبد السلام تدمری، بیروت: دار الکتاب العربی.
دورانت، ویلیام (1335ش)، تاریخ فلسفه، ترجمه: عباس زرین یاب خوئی، تهران: چاپ تابان.
راغب، نبیل (2002م)، موسوعة الفکر الأدبی، قاهره: دار غریب للطباعة و النشر و التوزیع.
ربانی، رسول و انصاری، محمد اسماعیل (1384ش)، جامعه‌شناسی کار و شغل، دیدگاهها و نظریه‌ها، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
روشنایی، پرهام و همکاران (1397ش)، «الگوی جامع فرهنگ قرآنی و تبیین نقش آن در تغییرات فرهنگی جامعه اسلامی از منظر آیت الله خامنه»، مجله مطالعات قرآن و حدیث، سال یازدهم، شماره دوم، صص31-60.
سید رضی (1392ش)، نهج‌البلاغه، مترجم: محمد دشتی، تهران: انتشارات پیام عدالت.
شاخت، ریچارد (1980م)، الاغتراب، ترجمه: کامل حسین یوسف، بیروت: المؤسسة العربیة للدراسات و النشر.
صادقی شاهدانی، مهدی (1396ش)، «تحلیل وظایف دولت در قبال مسئله عدالت از منظر قرآن و حدیث»، مجله مطالعات قرآن و حدیث، سال 11، شماره 1، صص65-85.
طبری، محمد بن جریر (1409ق)، تاریخ، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات.
علمی، محمود و هاشم زاده، ابو الفضل (1388ش)، «بررسی رابطه کیفیت زندگی کاری و از خود بیگانگی اجتماعی در بین دبیران دبیرستآن‌های شهر تبریز»، مطالعات جامعه‌شناسی، سال 2، شماره 5، صص 7-28.
فولادیان، احمد (1394ش)، «بررسی رایطه میزان بیگانگی اجتماعی و میزان بی‌تفاوتی اجتماعی در بین دانشجویان دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد»، فصلنامه مطالعات جامعه شناختی جوانان، سال پنجم5 شماره 17، صص 45-62.
کوزر، لوئیس و روزنبرگ، برنارد (1378ش)، نظریه‌های بنیادی جامعه شناختی، مترجم: فرهنگ ارشاد، تهران: نشر نی.
مجاهد، عبد المنعم مجاهد (1985م)، الانسان و الاغتراب، بیروت: مؤسسه سعد الدین للطباعة و النشر.
مجلسی، محمد باقر (1403ق)، بحار الأنوار الجامعة لدرر الاخبار الائمة الاطهار، بیروت: مؤسسة الوفاء.
محمدی ری‌شهری، محمد (1389ش).، دانش نامه امیر المؤمنین(علیه السلام)، قم: انتشارات دار الحدیث.
مکارم شیرازی، ناصر (1375ش)، پیام امام، شرح تازه و جامعی بر نهج‌البلاغه، تهران: دار الکتب الاسلامیة.
منتظر القائم، اصغر (1386ش)، تاریخ اسلام (از آغاز تا سال چهلم هجری)، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
منقری، نصر بن مزاحم (1410ق)، وقعة صفّین، تحقیق: عبد السلام محمد هارون، بیروت: دار الجیل.
Seman’M. (1959). The Meaning 0f Alienation’ American sociologi, Cal Reciew. Vol.24, PP: 783-791.