مطالعات قرآن و حدیث

تحلیل انتقادی شروط متنی احادیث الجامع الصحیح بخاری

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استاد گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکتری علوم قرآن و حدیث، دانشگاه امام صادق علیه السلام، تهران، ایران.

10.30497/qhs.2025.246801.4008

چکیده

صحیح بخاری، به عنوان، مهم‌ترین کتاب حدیثی نزد اهل سنت، بعد از ‌قرآن‌کریم، بار‌‌ها از جوانب گوناگون مورد نقد و بررسی حدیث‌‌‌پژوهان فریقین قرار گرفته‌است. در این میان، محدثانی به شرح و توضیح احادیث کتاب پرداخته‌‌‌‌اند و برخی به نقد و تضعیف تعدادی از احادیث کتاب مبادرت نموده‌‌‌‌اند. گروه ناقد، غالبا نظر به شروط سندی بخاری داشته‌‌‌‌اند و به ندرت به شروط متنی بخاری پرداخته‌‌‌‌اند ولی هیچکدام بر اساس ملاک‌های مستنبط از قرائنی که خود بخاری در نقد متن احادیث در سایر آثارش، مطرح کرده به نقد متن احادیث بخاری نپرداخته‌‌‌‌اند. شروط متنی احادیث صحیح بخاری را با توجه به قرائن موجود در سایر آثار وی، می توان به دست آورد. مهمترین شروط بخاری با استفاده از التزامات او از اثناء سایر آثارش مانند التاریخ‌‌‌‌‌الکبیر، الضعفاءالصغیر و التاریخ‌‌‌‌‌‌الصغیر، عبارتند از: معارض نبودن حدیث با گزارش‌‌های مسلم تاریخی، مخالف نبودن با حس و تجربه، عدم تعارض با سنت قطعی پیامبر(صلی الله علیه و آله) یا احادیث مشهور، عدم مخالفت با آیات‌قرآن‌کریم و پرهیز از احادیث موضوع. وجود برخی روایات در صحیح بخاری، بر خلاف شروط مستنیط بخاری از سایر آثارش، دلیل موجه و قانع کننده‌ای بر رد آن روایات است. بنا بر‌این، صحت متنی تعدادی از احادیث صحیح بخاری، در محدودۀ شروط قید شده، به دلیل عدم التزام وی به چنین ملاکهایی قابل نقد است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

ابن ابی الحدید، (بی‌تا)، شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، قم: مکتبة آیة الله العظمی المرعشی النجفی (ره).
ابن حجر عسقلانی، احمد‌‌‌بن‌علی (1406ق) ، فتح الباری، بیروت: دار احیاء التراث العربی.
ابن حجر عسقلانی، احمد‌‌‌بن‌علی (1415ق)، الإصابة فی تمییز الصحابة، بیروت: دار الکتب العلمیة.
ابن عساکر، ابی القاسم علی‌‌‌بن‌الحسن (1995م)، تاریخ مدینة دمشق، بیروت: دار الفکر للطباعة والنشر والتوزیع.
ابن هشام الحمیری (بی تا)، السیره النبویه، بیروت: دار المعرفه.
ابن ماجة أبو عبد الله محمد‌‌‌بن‌یزید القزوینی (بی تا)، سنن ابن ماجة، قاهره: دار إحیاء الکتب العربیة. 
أبو عبد الله الحاکم محمد‌‌‌بن‌عبد الله (1411ق)، المستدرک على الصحیحین، بیروت: دار الکتب العلمیة.
بخاری، محمد‌‌‌بن‌اسماعیل (1422ق)، صحیح البخاری، به کوشش: محمد زهیر‌‌‌بن‌ناصر الناصر، جامعه دمشق: دار طوق النجاة.
بخاری، محمد‌‌‌بن‌اسماعیل (بی تا)، التاریخ‌‌‌‌‌‌الصغیر، به کوشش: محمود ابراهیم زاید، بیروت، دار المعرفة.
بخاری، محمد‌‌‌بن‌اسماعیل (1407ق)، التاریخ‌‌‌‌‌الکبیر، به کوشش: محمد ازهر، بیروت: دارالفکر.
بخاری، محمد‌‌‌بن‌اسماعیل (1396ق)، الضعفاء الصغیر، به کوشش: محمود إبراهیم زاید، حلب: دار الوعی.
بزار، احمد‌‌‌بن‌عمر، (1430ق)، مسند البزار، المدینة المنورة: مکتبة العلوم و الحکم.
بیهقی، احمد‌‌‌بن‌حسین (1424ق)، السنن الکبری، به کوشش: محمد عبد القادر عطا، بیروت: دار الکتب العلمیة.
پاکتچی، احمد(1392)، پژوهشی پیرامون جوامع حدیثی اهل سنت، تهران: انتشارات دانشگاه امام صادق(ع).
دارمی، عبدلله (1421ق)، سنن الدارمی، ریاض- عربستان: مرکز التراث الثقافی المغربی.
ذهبی، شمس الدین(1382ق)، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، بیروت: انتشارات دارالمعرفه والنشر.
سجادی، رضیه سادات (1382ش)، نقد اخبار ازدواج مجدد امام علی(ع) در حیات پیامبر اکرم‌(ص)، نشریة مقالات و بررسی‌‌ها، شماره 76، صص 139-152.
سیوطی، جلال الدین (1424ق)، تدریب الراوی فی شرح تقریب النواوی، به تحقیق ابو قتیبه الفاریابی، بیروت: دار طیبة.
عینی، بدر الدین(‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ 1418ق)، عمده القاری شرح صحیح البخاری، بیروت: دار احیا التراث العربی.
غائی، احمد رضا (1387ش)، نگرشی تطبیقی- تحلیلی به کافی کلینی و صحیح بخاری، مطالعات قرآن و حدیث سفینه، سال پنجم، شماره 19، صص 37-77.
فقیهی مقدس، نفیسه؛ روستایی، اکبر(1400ش)، ارزیابی روایت‌های تاریخی بخاری ناظر بر سیرۀ اعتقادی و فقهی پیامبر(ص) در پیش و پس از بعثت، پژوهش‌‌های تاریخی، سال سیزدهم، شماره سوم، صص 21-38.
مسلم‌‌‌بن‌حجاج، نیشابوری (بی تا)، صحیح مسلم، به کوشش: محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
معارف، مجید؛ ایزدی، مهدی؛ فرزند وحی، جمال (1388)، مقایسه ملاک های گزینش روایات صحیح بخاری و الکافی، مطالعات قرآن و حدیث، سال دوم، شماره دوم، صص 5-40.
مطالعات قرآن و حدیث
دوره 18، شماره 2 - شماره پیاپی 36
فروردین 1404
صفحه 31-48