برادر خوانی قاتل و مقتول یا اولیای او در قتل عمد با نظر به آیه 178 سوره بقره

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه علوم قرآن و حدیث، دانشگاه مفید، قم، ایران.

10.30497/qhs.2025.248167.4133

چکیده

دین اسلام، مسلمانان را برادران یکدیگر خوانده و رابطۀ اخوت را میان آنان برقرار ساخته است. توصیف مؤمنان به برادران یکدیگر، در حقیقت تأکید بر حقوق متقابل آنان، همبستگی، تعاون و یاری‌رسانی میان آنان و پرهیز از پراکندگی است. از مواردی که به این برادری تصریح شده، در آیۀ 178 سورۀ بقره است. یک سوی افراد این آیه قاتل در قتل عمد است، و همین امر موجب شده است تا مفسران را به تکاپو آورد که این برادری میان چه افرادی در این آیه اعتبار شده، و اگر قاتل عمد یکی از اطراف آن است، از چه رو از وی به برادر دینی یاد شده است. گویا عدم فسق و عدم ارتکاب گناه کبیره از شرایط برقراری برادری دینی نزد بیشتر مفسران به شمار ‌آمده است. این مقاله درصدد ارائه و اثبات این برداشت است که برادری دینی میان همه طبقات ایمانی و افراد جامعه اسلامی است، و ارتکاب گناه کبیره و فسق، مانع از این اعتبار نیست؛ و اساساً هدف از اعتبار برادری دینی در آیات قرآن کریم همدلی میان همه افراد جامعه اسلامی است، و این همبستگی تنها در صورتی تحقق خواهد یافت که طرد و دوگانه‌سازی از جامعه اسلامی رخت بربندد و حتی مؤمنانی که در مراتب نازله ایمانی قرار دارند نیز مشمول اعتبار برادری گردند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

قرآن کریم.
آلوسی، محمود (1415ق)، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، بیروت: دار الکتب العلمیه.
بحرانی، هاشم (1415ق)، البرهان فی تفسیر القرآن، قم: مؤسسة البعثة، مرکز الطباعة و النشر.
بلاغی نجفی، محمدجواد (1420ق)، آلاء الرحمن فی تفسیر القرآن، چاپ اول، قم: بنیاد بعثت.
بیضاوی، عبداللّه بن عمر (1418ق)، انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
جرجانی، حسین بن حسن (1337ش)، جلاء الأذهان و جلاء الأحزان، تهران: مهر آیین.
جعفری، محمدتقی (۱۳۹۳ش)، «اهمیت انسان به طور عام از دیدگاه علی علیه السلام و وحدت و برادری نوع بشر»، پژوهش‌های نهج البلاغه، دوره 13، شماره ۴۱، صص24-11.
جوادی یزدی، محمد (۱۳۸۳ش)، «نکته‌ای نو در انما المؤمنون اخوة»، پیام جاویدان، دوره 2، شماره ۵، صص 131-122
حسینی جرجانی، امیر ابوالفتح (1362ش)، آیات الأحکام، تهران: نوید.
حسینی شاه عبد العظیمی، حسین بن احمد (1336ش)، تفسیر إثنی عشری، تهران: میقات.
حسینی شیرازی، محمد (1424ق)، تقریب القرآن الی الأذهان، لبنان: دار العلوم.
خوانساری، محمد امین (۱۴۰۴ش)، «نظام اخوت و برادری دینی در منظر قرآن و حدیث»، علوم حدیث، شماره ۱۱۵، صص 152-169.
زمخشری، محمود (1996م)، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل‏، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
سبزواری، حبیب‎اللّه (1419ق)، ارشاد الأذهان الی تفسیر القرآن، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
سبزواری، حبیب‎الله (1402ق)، الجدید فی تفسیر القرآن المجید، چاپ اول، بیروت: دار التعارف للمطبوعات.
سیوطی، جلال‎الدین و جلال‎الدین محلی (1416ق)، تفسیر الجلالین، بیروت: مؤسسه النور للمطبوعات.
شبر، عبداللّه (1388ش)، الجوهر الثمین فی تفسیر الکتاب المبین، قم: ذوی القربی.
شوکانی، محمد بن علی (1414ق)، فتح القدیر، دمشق: دار ابن کثیر.
طباطبایی، محمدحسین (1390ق)، المیزان فی تفسیر القرآن، چاپ دوم، بیروت: مؤسسه الاعلمی للمطبوعات.
طبرسی، فضل بن حسن (1412ق)، جوامع الجامع، چاپ اول، قم: مرکز مدیریت حوزه علمیه.
طبرسی، فضل بن حسن (1372ش)، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، چاپ سوم، تهران: ناصر خسرو.
طوسی، محمد بن الحسن (بی‎تا)، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
حویزی، عبدعلی بن جمعه (1415ق)، نور الثقلین، چاپ چهارم، قم: اسماعیلیان.
عیاشی، محمد بن مسعود (1380ق)، کتاب التفسیر، چاض اول، تهران: مکتبه العلمیه الاسلامیه.
فضل‎الله، محمدحسین (1419ق)، من وحی القرآن، بیروت: دار الملاک للطباعه و النشر و التوزیع.
فیض کاشانی، محسن (1376ش)، الأصفی فی تفسیر القرآن، قم: دفتر تبلیغات حوزه علمیه.
فیض کاشانی، محسن (1415ق)، الصافی فی تفسیر کلام اللّه، چاپ دوم، تهران: مکتبه الصدر.
قمی، محمدرضا (1367ش)، کنز الدقائق و بحر الغرائب، چاپ اول، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی. 
کاشانی، محمد بن مرتضی (بی‎تا)، تفسیر المعین، قم: کتابخانۀ آیت‎الله مرعشی نجفی.
کلینی، محمد بن یعقوب (1407ق)، الکافی، چاپ چهارم، تهران: دار الکتب الاسلامیه.
مجلسی، محمدباقر (1403ق). بحار الأنوار، چاپ دوم، بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
مدنی، جلال‌الدین (1385ش)، حقوق مدنیچاپ اول، تهران: انتشارات پایدار.
مصطفوی، حسن (1368ش)، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
منتظری، حسینعلی (1409ق)، دراسات فی ولایة الفقیه و فقه الدولة الإسلامیة، چاپ اول، قم: انتشارات دار الفکر.
منتظری، حسینعلی (1381ش)، دیدگاه‌ها، بیچا، قم، دفتر آیت‌الله منتظری.
منتظری، حسینعلی (1379ش)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، ترجمه محمود صلواتی و ابوالفضل شکوری، تهران: نشر سرایی.
میرزا خسروانی، علیرضا (1390ش)، تفسیر خسروی، تهران: کتابفروشی اسلامیه.